Pertinax
27-04-07, 18:43
Επειδή κλειδώθηκε το νήμα για τη Μακεδονία, ανοίγω νέο για να σχολιάσουμε κάτι πάρα πολύ ενδιαφέρον και άκρως... αιρετικό με τα σημερινά δεδομένα.
Κάνουμε λόγο για τη Μακεδονία και θεωρούμε την ελληνικότητά της ως κάτι το αυτονόητο και μη διαπραγματεύσιμο.
Χμ... πάντα έτσι ήταν τα πράγματα;
Πως θα σχολιάζατε τις παρακάτω απόψεις τις οποίες διατύπωσαν Έλληνες λόγιοι του 19ου αιώνα;
Και μάλιστα ποιοί; Οι αρχαΐζοντες, οι κλασσικιστές λόγιοι, αυτοί που με την προσκόλλησή τους στις ιδέες του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, κατάφεραν να θέσουν σε πρώτο πλάνο την έννοια της "Ελλάδας" και την καταγωγή του Γένους από τους αρχαίους Έλληνες με αποτέλεσμα το έθνος να ονομαστεί επισήμως "Ελληνικό" και το ελεύθερο κράτος του "Ελλάς".
Πως όριζαν το Ελληνικό έθνος αυτοί οι λόγιοι; Πιο συγκεκριμμένα, συμπεριελάμβαναν τους αρχαίους Μακεδόνες στο "Ελληνικό έθνος";
Αδαμάντιος Κοραής (1819):
"Το έθνος είναι πτώμα σπαραττόμενον από κόρακας (...) Όλην του την αρετή του αφαίρεσεν η δουλεία. Ιδού η ζωγραφία μας, αφ' ότου μας επάτησεν ο Φίλιππος εώς εις το έτος 1453. Αλλάξαμε δεσπότας διαφόρους, άλαλοι και ανόητοι"
[Αδ. Κοραή, "Στοχασμοί Κρίτωνος", σ. 5 - βλ. και "Έρανος εις Αδαμάντιον Κοραή", 1965, σελ. 147]
Αδαμάντιος Κοράης (1824):
"Οι Μακεδόνες (...) επροχωρούσαν καθημέραν εις την κατάλυσιν της ελευθερίας [της Ελλάδος] (...) και δουλωμένοι [οι Έλληνες] εις τους Μακεδόνας (...) Μετά την Μακεδονικήν δεσποτείαν έπεσαν υπό κάτω εις των Ρωμαίων την εξουσίαν και τέλος στους Τούρκους"
[Αδ. Κοραή, "Εφημερίς του Κάτω Κόσμου" - βλ. Δημ. Γκίνη, "Τα ανώνυμα έργα του Κοραή", 1948, σ. 54-55]
Παναγιώτης Κοδρικάς(1794):
"Η δυστυχής Ελλάς (...) άρχισε ολίγον κατ΄ ολίγον να χάνει μαζί με την ένδοξόν της ελευθερίαν (...) και την παλαιά εκείνην της γλώσσης ευγένεια. Αι αλλεπάλληλοι έφοδοι όπου κατά καιρούς εδοκίμασεν από διάφορα έθνη, πότε Μακεδόνων, πότε Ρωμαίων και ενίοτε Γότθων..."
[στον πρόλογο της μτφ. του Fontenelle "Περί πληθύος κόσμων" - βλ. Γ. Λαδά & Αθ. Χατζηδήμου, "Ελληνική βιβλιογραφία των ετών 1791-1795", 1971, σ. 316]
Αθανάσιος Χριστόπουλος (1808):
"Ο Φίλιππος και ο υιός του Αλέξανδρος (...) εκαταδάμασαν επι τέλους όλην την Ελλάδα και την υπέταξαν εις το Μακεδονικόν κράτος".
["Πολιτικά Σοφίσματα", Επετηρίς Μεσαιωνικού Αρχείου, τομ.10 (1960), σ. 59]
Μιχαήλ Περδικάρης (1811):
" Το Γένος των Ελλήνων, ω φίλτατε αναγνώστα (...) αφού κατ' αρχάς αυτό επολιτεύθη δι’ αιώνων κάθ' εαυτό αυτοδέσποτον και αυτεξούσιον, υπετάγη, πρώτον μεν εις το Μέγαν Αλέξανδρον, ύστερον δε εις Ρωμαίους".
["Ρήγας ή κατά ψευδοφιλελλήνων", Επετηρίς Μεσαιωνικού Αρχείου, τομ.11 (1961), σ. 23 & 33-34]
Γρηγόριος Σαράφης (1818):
"Οι Αθηναίοι και οι Λακεδαιμόνιοι, επειδή εσκανδαλίσθησαν μεταξύ των, διήρεσαν την Ελλάδα εις δύο μέρη και αφού 27 ολόκληρους χρόνους επολέμησαν μεταξύ των νικώντες και νικώμενοι, τοσούτον αδυνάτησαν ώστε κατεδουλώθησαν πρώτον μεν υπό των Μακεδόνων, έπειτα δε επί των Ρωμαίων (...) καταστασθέντες δούλοι"
[Γρ. Σαράφη, "Λόγοι Εκκλησιαστικοί", Κυδωνίες 1909, σ. 98]
εκδότης του περιοδ. "Μέλισσα" (1819):
"Τι συνέβη μετά ταύτα; [ενν. τη διχόνοια των Ελλήνων] Οι Μακεδόνες κατεδούλωσαν την πατρίδα του Μιλτιάδου. Τι έπειτα; Οι Ρωμαίοι την κατεσπάραξαν. Τι τελευταίον; Αλλ' η χειρ μου τρέμει και ο κάλαμος πίπτει…"
[Μέλισσα, τευχ. 1, Ιούλιος 1819, σ. 100]
Ανώνυμος (1823):
"Το Γένος μας αφού εξέπεσε (...) υπεδουλώθη εις τον ζυγόν των Μακεδόνων, Ρωμαίων, και εν εσχάτοις εις τον παρόντα βαρύν ζυγόν"
[Ι.Οικονόμος, "Επιστολαί διαφόρων", 1964, σ. 421 & 445]
Αλέξανδρος Σούτσος (1836):
"(...) τας προγονικάς εκείνας διχονοίας, αίτινες καταστήσασαι αυτήν [την Ελλάδα] έρμαιον της Μακεδονίας και Ρώμης, κατέλυσαν την ανεξαρτησίαν της"
[Αλ. Σούτσος, "Ελληνική Πλάστιγξ", 1836, σ. 18]
Κωνσταντίνος Σχινάς, πρύτανης του Πανεπιστημίου του Όθωνος (1837):
"Η Ελλάς (...) υποκύψασα έπειτα, με οικτράν μόνην αυτονομίας σκιάν, εις των Μακεδόνων την κυριαρχίαν..."
[λόγος εκφωνηθείς κατά τα εγκαίνια του Πανεπιστημίου στις 3/5/1837 - βλ. Κ. Δημαρά, "Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1837", 1987, σ. 31κε. & 136κε.]
Γεώργιος Κοζάκης-Τυπάλδος (1839):
"Η δε Ελλάς στερηθείσα άπαξ της ελευθερίας της, έγινε πρώτον μεν επαρχία Μακεδονική, ύστερον δε Ρωμαϊκή, Γραικορωμαϊκή..."
[Γ. Κοζάκης-Τυπάλδος, "Φιλοσοφικόν δοκίμιον περί της προόδου και της πτώσεως της παλαιάς Ελλάδος", 1839, σ. 495-496]
Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός, πρόεδρος της Αρχαιολογικής Εταιρείας (1841):
"Ο Φίλιππος έπραξεν άλλον της νίκης εκείνης [της Χαιρωνείας] ολεθριότερον, εγέννησε τον Αλέξανδρον"
[Σύνοψις των Πρακτικών της Αρχαιολογικής Εταιρείας των Αθηνών, 1846, σ. 102]
Νικόλαος Σαρίπολος (1848):
"(...) πέπλος μέλας δουλείας επισκιάζει την Ελλάδα, εποχή μακράς καταστροφής, εποχή άγονος. Τους Μακεδόνας διαδέχονται οι Ρωμαίοι, τους Ρωμαίους οι βάρβαροι του Βορρά, τούτους δε οι αιμοχαρείς της Κασπίας περίοικοι."
[Νικ. Σαρίπολος, "Λόγος εκφωνηθείς την 21 Οκτωβρίου 1848 κατά την έναρξιν της διδασκαλίας των αρχαίων Ελληνικών πολιτευμάτων", 1848, σ 24]
Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος (1849):
"Η Μακεδονική εποχή δύναται ευλόγως να διακριθή από της Ελληνικής, διότι το Μακεδονικόν έθνος εξεπλήρωσεν, εν τη Γενική Ιστορία, εντολήν άλλην παρά το Ελληνικόν".
Παρακάτω, αναφερόμενος στη μάχη της Χαιρώνειας, γράφει ότι συγκρούσθηκαν οι Έλληνες με τους Μακεδόνες.
[ Κων. Παπαρρηγόπουλος, "Εγχειρίδιον της Γενικής Ιστορίας", 1849, σ. 191-193 & 235-236]
* διευκρίνηση για τον Παπαρρηγόπουλο: 4 χρόνια μετά (1853) στην πρώτη, μονότομη, έκδοση της "Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους", άλλαξε στάση και πολέμησε αυτή την θέση, κάνοντας λόγο για ελληνικότητα του αρχαίου Μακεδονικού κράτους και για "Μακεδονικό Ελληνισμό". Η στάση του ήταν καταλυτική για τη νέα ιστορική θεώρηση, τόσο του Μακεδονικού κράτους, όσο και του Βυζαντίου.
[τα περισσότερα από τα παραπάνω αποσπάσματα αντλήθηκαν από το βιβλίο του Αλέξη Πολίτη, "Ρομαντικά χρόνια. Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 1830-1880", Εταιρεία Μελέτης Ν. Ελληνισμού, γ΄ εκδ. 2003, σ. 39-44]
Κάνουμε λόγο για τη Μακεδονία και θεωρούμε την ελληνικότητά της ως κάτι το αυτονόητο και μη διαπραγματεύσιμο.
Χμ... πάντα έτσι ήταν τα πράγματα;
Πως θα σχολιάζατε τις παρακάτω απόψεις τις οποίες διατύπωσαν Έλληνες λόγιοι του 19ου αιώνα;
Και μάλιστα ποιοί; Οι αρχαΐζοντες, οι κλασσικιστές λόγιοι, αυτοί που με την προσκόλλησή τους στις ιδέες του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, κατάφεραν να θέσουν σε πρώτο πλάνο την έννοια της "Ελλάδας" και την καταγωγή του Γένους από τους αρχαίους Έλληνες με αποτέλεσμα το έθνος να ονομαστεί επισήμως "Ελληνικό" και το ελεύθερο κράτος του "Ελλάς".
Πως όριζαν το Ελληνικό έθνος αυτοί οι λόγιοι; Πιο συγκεκριμμένα, συμπεριελάμβαναν τους αρχαίους Μακεδόνες στο "Ελληνικό έθνος";
Αδαμάντιος Κοραής (1819):
"Το έθνος είναι πτώμα σπαραττόμενον από κόρακας (...) Όλην του την αρετή του αφαίρεσεν η δουλεία. Ιδού η ζωγραφία μας, αφ' ότου μας επάτησεν ο Φίλιππος εώς εις το έτος 1453. Αλλάξαμε δεσπότας διαφόρους, άλαλοι και ανόητοι"
[Αδ. Κοραή, "Στοχασμοί Κρίτωνος", σ. 5 - βλ. και "Έρανος εις Αδαμάντιον Κοραή", 1965, σελ. 147]
Αδαμάντιος Κοράης (1824):
"Οι Μακεδόνες (...) επροχωρούσαν καθημέραν εις την κατάλυσιν της ελευθερίας [της Ελλάδος] (...) και δουλωμένοι [οι Έλληνες] εις τους Μακεδόνας (...) Μετά την Μακεδονικήν δεσποτείαν έπεσαν υπό κάτω εις των Ρωμαίων την εξουσίαν και τέλος στους Τούρκους"
[Αδ. Κοραή, "Εφημερίς του Κάτω Κόσμου" - βλ. Δημ. Γκίνη, "Τα ανώνυμα έργα του Κοραή", 1948, σ. 54-55]
Παναγιώτης Κοδρικάς(1794):
"Η δυστυχής Ελλάς (...) άρχισε ολίγον κατ΄ ολίγον να χάνει μαζί με την ένδοξόν της ελευθερίαν (...) και την παλαιά εκείνην της γλώσσης ευγένεια. Αι αλλεπάλληλοι έφοδοι όπου κατά καιρούς εδοκίμασεν από διάφορα έθνη, πότε Μακεδόνων, πότε Ρωμαίων και ενίοτε Γότθων..."
[στον πρόλογο της μτφ. του Fontenelle "Περί πληθύος κόσμων" - βλ. Γ. Λαδά & Αθ. Χατζηδήμου, "Ελληνική βιβλιογραφία των ετών 1791-1795", 1971, σ. 316]
Αθανάσιος Χριστόπουλος (1808):
"Ο Φίλιππος και ο υιός του Αλέξανδρος (...) εκαταδάμασαν επι τέλους όλην την Ελλάδα και την υπέταξαν εις το Μακεδονικόν κράτος".
["Πολιτικά Σοφίσματα", Επετηρίς Μεσαιωνικού Αρχείου, τομ.10 (1960), σ. 59]
Μιχαήλ Περδικάρης (1811):
" Το Γένος των Ελλήνων, ω φίλτατε αναγνώστα (...) αφού κατ' αρχάς αυτό επολιτεύθη δι’ αιώνων κάθ' εαυτό αυτοδέσποτον και αυτεξούσιον, υπετάγη, πρώτον μεν εις το Μέγαν Αλέξανδρον, ύστερον δε εις Ρωμαίους".
["Ρήγας ή κατά ψευδοφιλελλήνων", Επετηρίς Μεσαιωνικού Αρχείου, τομ.11 (1961), σ. 23 & 33-34]
Γρηγόριος Σαράφης (1818):
"Οι Αθηναίοι και οι Λακεδαιμόνιοι, επειδή εσκανδαλίσθησαν μεταξύ των, διήρεσαν την Ελλάδα εις δύο μέρη και αφού 27 ολόκληρους χρόνους επολέμησαν μεταξύ των νικώντες και νικώμενοι, τοσούτον αδυνάτησαν ώστε κατεδουλώθησαν πρώτον μεν υπό των Μακεδόνων, έπειτα δε επί των Ρωμαίων (...) καταστασθέντες δούλοι"
[Γρ. Σαράφη, "Λόγοι Εκκλησιαστικοί", Κυδωνίες 1909, σ. 98]
εκδότης του περιοδ. "Μέλισσα" (1819):
"Τι συνέβη μετά ταύτα; [ενν. τη διχόνοια των Ελλήνων] Οι Μακεδόνες κατεδούλωσαν την πατρίδα του Μιλτιάδου. Τι έπειτα; Οι Ρωμαίοι την κατεσπάραξαν. Τι τελευταίον; Αλλ' η χειρ μου τρέμει και ο κάλαμος πίπτει…"
[Μέλισσα, τευχ. 1, Ιούλιος 1819, σ. 100]
Ανώνυμος (1823):
"Το Γένος μας αφού εξέπεσε (...) υπεδουλώθη εις τον ζυγόν των Μακεδόνων, Ρωμαίων, και εν εσχάτοις εις τον παρόντα βαρύν ζυγόν"
[Ι.Οικονόμος, "Επιστολαί διαφόρων", 1964, σ. 421 & 445]
Αλέξανδρος Σούτσος (1836):
"(...) τας προγονικάς εκείνας διχονοίας, αίτινες καταστήσασαι αυτήν [την Ελλάδα] έρμαιον της Μακεδονίας και Ρώμης, κατέλυσαν την ανεξαρτησίαν της"
[Αλ. Σούτσος, "Ελληνική Πλάστιγξ", 1836, σ. 18]
Κωνσταντίνος Σχινάς, πρύτανης του Πανεπιστημίου του Όθωνος (1837):
"Η Ελλάς (...) υποκύψασα έπειτα, με οικτράν μόνην αυτονομίας σκιάν, εις των Μακεδόνων την κυριαρχίαν..."
[λόγος εκφωνηθείς κατά τα εγκαίνια του Πανεπιστημίου στις 3/5/1837 - βλ. Κ. Δημαρά, "Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1837", 1987, σ. 31κε. & 136κε.]
Γεώργιος Κοζάκης-Τυπάλδος (1839):
"Η δε Ελλάς στερηθείσα άπαξ της ελευθερίας της, έγινε πρώτον μεν επαρχία Μακεδονική, ύστερον δε Ρωμαϊκή, Γραικορωμαϊκή..."
[Γ. Κοζάκης-Τυπάλδος, "Φιλοσοφικόν δοκίμιον περί της προόδου και της πτώσεως της παλαιάς Ελλάδος", 1839, σ. 495-496]
Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός, πρόεδρος της Αρχαιολογικής Εταιρείας (1841):
"Ο Φίλιππος έπραξεν άλλον της νίκης εκείνης [της Χαιρωνείας] ολεθριότερον, εγέννησε τον Αλέξανδρον"
[Σύνοψις των Πρακτικών της Αρχαιολογικής Εταιρείας των Αθηνών, 1846, σ. 102]
Νικόλαος Σαρίπολος (1848):
"(...) πέπλος μέλας δουλείας επισκιάζει την Ελλάδα, εποχή μακράς καταστροφής, εποχή άγονος. Τους Μακεδόνας διαδέχονται οι Ρωμαίοι, τους Ρωμαίους οι βάρβαροι του Βορρά, τούτους δε οι αιμοχαρείς της Κασπίας περίοικοι."
[Νικ. Σαρίπολος, "Λόγος εκφωνηθείς την 21 Οκτωβρίου 1848 κατά την έναρξιν της διδασκαλίας των αρχαίων Ελληνικών πολιτευμάτων", 1848, σ 24]
Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος (1849):
"Η Μακεδονική εποχή δύναται ευλόγως να διακριθή από της Ελληνικής, διότι το Μακεδονικόν έθνος εξεπλήρωσεν, εν τη Γενική Ιστορία, εντολήν άλλην παρά το Ελληνικόν".
Παρακάτω, αναφερόμενος στη μάχη της Χαιρώνειας, γράφει ότι συγκρούσθηκαν οι Έλληνες με τους Μακεδόνες.
[ Κων. Παπαρρηγόπουλος, "Εγχειρίδιον της Γενικής Ιστορίας", 1849, σ. 191-193 & 235-236]
* διευκρίνηση για τον Παπαρρηγόπουλο: 4 χρόνια μετά (1853) στην πρώτη, μονότομη, έκδοση της "Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους", άλλαξε στάση και πολέμησε αυτή την θέση, κάνοντας λόγο για ελληνικότητα του αρχαίου Μακεδονικού κράτους και για "Μακεδονικό Ελληνισμό". Η στάση του ήταν καταλυτική για τη νέα ιστορική θεώρηση, τόσο του Μακεδονικού κράτους, όσο και του Βυζαντίου.
[τα περισσότερα από τα παραπάνω αποσπάσματα αντλήθηκαν από το βιβλίο του Αλέξη Πολίτη, "Ρομαντικά χρόνια. Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 1830-1880", Εταιρεία Μελέτης Ν. Ελληνισμού, γ΄ εκδ. 2003, σ. 39-44]