agaliarep
04-08-08, 19:51
Του Ματθαιου Τσιμιτακη (http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathciv_1_05/05/2008_231424)
Τον Μάρτιο του 2003 μια διεθνής επιστημονική ομάδα ταξίδεψε ώς τη νοτιοδυτική Καμπότζη προκειμένου να μελετήσει δύο κρανία που είχαν βρεθεί λίγα χρόνια νωρίτερα σε ένα δάσος της περιοχής, επιβεβαιώνοντας τους τοπικούς μύθους που έλεγαν ότι αποτελούσε το συγκεκριμένο σημείο καταφύγιο σε περιόδους πολεμικών επεμβάσεων ενάντια στη χώρα για τη βασιλική οικογένεια. Οι επιστήμονες δεν ήταν οι κλασικοί αρχαιολόγοι που πραγματοποιούν ανασκαφές σε όλο τον κόσμο και σε καμία περίπτωση μη φαντασθείτε επίδοξους Ιντιάνα Τζόουνς σε κάποιο κυνήγι τροπικού θησαυρού. Ραδιολόγοι, μοριακοί βιολόγοι, γιατροί και ιστορικοί της ιατρικής κατέφθαναν ώς εκεί αναζητώντας πληροφορίες για την ιστορία της αναιμίας η οποία ταλαιπωρεί χιλιάδες ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.
«Οι σκελετοί δεν μελετήθηκαν με τις κλασικές μεθόδους αλλά με σύγχρονες τεχνολογίες και ειδικότερα με τη χρήση αξονικού τομογράφου. Τα ευρήματα κατέδειξαν ότι τα κρανία ανήκαν σε ασθενείς που υπέφεραν από χρόνια αιμολυτική αναιμία η θαλασσαιμία, κάτι που δεν ήταν εμφανές με την πρώτη παρατήρηση, αποκαλύπτοντας πολύ πρώιμα στάδια της νόσου» λέει ο επ. καθηγητής της Ιστορίας της Ιατρικής και διευθυντής του εργαστηρίου Ιστορίας της Ιατρικής, Κώστας Τρομπούκης, που συμμετείχε στην ερευνητική αποστολή.
Συνέδριο στην Κρήτη
Ενώ οι αρχικές προθέσεις της αποστολής παρέμεναν ιατρικές, τα τελικά αποτελέσματα οδηγούσαν στην ανάδειξη της χρησιμότητας που θα είχε η μέθοδος και στην αρχαιολογία. Μη ορατά ευρήματα με το γυμνό μάτι συμπλήρωναν την εικόνα που χρειάζονταν οι αρχαιολόγοι για την ανασύνθεση της ιστορίας της ανασκαφής. Βρισκόμαστε στην αυγή της εποχής της βιο-αρχαιολογίας, της επιστήμης η οποία εντάσσει τις μοντέρνες τεχνολογίες στην υπηρεσία της κλασικής αρχαιολογίας. «Πρόκειται για νέες τεχνικές που χρησιμοποιούνται στη σύγχρονη ιατρική πράξη ή άλλες που είναι ακόμα σε πειραματικό στάδιο, αλλά μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη μελέτη της ιστορίας των ασθενειών. Συναρπαστικές προοπτικές στην έρευνα έχουν προκύψει με τη χρήση βιομοριακών τεχνικών, όπως είναι το αρχαίο DNA ή τεχνικές μικροσκόπησης (παλαιοϊστολογία), κυρίως η χρήση της αξονικής τομογραφίας και ιδιαίτερα της μικροαξονικής με την οποία βλέπουμε λεπτομέρειες στη δομή των οστών και περιγράφουμε τις αλλοιώσεις που επιφέρουν οι ασθένειες στα σκελετικά υπολείμματα» εξηγεί ο Κώστας Τρομπούκης, που διοργανώνει τον επόμενο Σεπτέμβριο στην Κρήτη το πρώτο διεθνές συνέδριο για τη νέα αυτή επιστήμη σε συνεργασία με την Ερευνητική Μονάδα Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
Το σημαντικό στοιχείο που κομίζει η νέα αυτή επιστήμη δεν εντοπίζεται μόνο στην ακρίβεια των μετρήσεων που φέρνουν στην κλασική αρχαιολογική έρευνα οι σχετικές τεχνολογίες, αλλά κυρίως στην προσθήκη μιας επιπλέον πηγής, δίπλα στις γραπτές και τις προφορικές. Η βιοαρχαιολογία επικεντρώνεται στη βιολογική συνιστώσα του ανθρώπου και παρέχει δημογραφικές πληροφορίες, στοιχεία για τον τρόπο ζωής, πληροφορίες για τις ασθένειες, τον τρόπο διατροφής και θανάτου του.
«Πήραμε την πρωτοβουλία για να φέρουμε τον προβληματισμό στον μεσογειακό χώρο που είναι ο κατ’ εξοχήν χώρος με αρχαιολογικό πλούτο. Εδώ πιστεύουμε ότι πρέπει να στρέψουμε το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας, σε αυτές τις μεθόδους» λέει ο Κ. Τρομπούκης.
Οι ασθένειες καθοριστικός παράγοντας διαμόρφωσης της ιστορίας
«Ο παράγοντας ασθένεια αποδεικνύεται πολλές φορές, πιο καθοριστικός στη διαμόρφωση της ιστορίας από τα ίδια τα ιστορικά δεδομένα και μας βοηθάει να καταλάβουμε και να συσχετίσουμε καλύτερα τα επιμέρους στοιχεία», εξηγεί ο Κώστας Τρομπούκης. «Η μελέτη των ανθρώπινων σκελετικών υπολειμμάτων που προέρχονται από αρχαιολογικές πηγές παρέχουν πληροφορίες για την υγεία και τον τρόπο θανάτου των ατόμων αυτών, την εξέλιξη της παθολογίας των νοσημάτων, τη φυσική ιστορία των ενεργών, των ανενεργών ή των ασθενειών που έχουν εξαλειφθεί καθώς και την πρόοδο στη θεραπευτική τους αντιμετώπιση με τη πάροδο του χρόνου» συνεχίζει ο ίδιος.
Η προσθήκη των παραμέτρων αυτών ως βασικών στην αρχαιολογική έρευνα επιτρέπουν ακόμη στους αρχαιολόγους να κάνουν ακριβέστερες συσχετίσεις με τα κοινωνικά δεδομένα που καταγράφουν οι πηγές, όπως ταξική διαστρωμάτωση, φορολογικό σύστημα, λειτουργία της κοινωνίας. Παράλληλα επιτρέπουν στους γιατρούς να παρακολουθήσουν την εξέλιξη των ασθενειών μέσα στον χρόνο και των θεραπευτικών προσεγγίσεων από εποχή σε εποχή αλλά και τις επιπτώσεις τους. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα για τον ρόλο της ασθένειας στην εξέλιξη της ιστορίας αφορά την επιδημία της πανώλης κατά τα χρόνια του Ιουστινιανού. «Αυτή η επιδημία πανώλης θεωρείται πλέον ο κύριος παράγοντας που καθόρισε στο τέλος της αρχαιότητας και το πέρασμα στον μεσαίωνα. Αλλάξαμε ιστορικούς κόσμους εξαιτίας της», λέει ο καθηγητής.
Τον Μάρτιο του 2003 μια διεθνής επιστημονική ομάδα ταξίδεψε ώς τη νοτιοδυτική Καμπότζη προκειμένου να μελετήσει δύο κρανία που είχαν βρεθεί λίγα χρόνια νωρίτερα σε ένα δάσος της περιοχής, επιβεβαιώνοντας τους τοπικούς μύθους που έλεγαν ότι αποτελούσε το συγκεκριμένο σημείο καταφύγιο σε περιόδους πολεμικών επεμβάσεων ενάντια στη χώρα για τη βασιλική οικογένεια. Οι επιστήμονες δεν ήταν οι κλασικοί αρχαιολόγοι που πραγματοποιούν ανασκαφές σε όλο τον κόσμο και σε καμία περίπτωση μη φαντασθείτε επίδοξους Ιντιάνα Τζόουνς σε κάποιο κυνήγι τροπικού θησαυρού. Ραδιολόγοι, μοριακοί βιολόγοι, γιατροί και ιστορικοί της ιατρικής κατέφθαναν ώς εκεί αναζητώντας πληροφορίες για την ιστορία της αναιμίας η οποία ταλαιπωρεί χιλιάδες ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.
«Οι σκελετοί δεν μελετήθηκαν με τις κλασικές μεθόδους αλλά με σύγχρονες τεχνολογίες και ειδικότερα με τη χρήση αξονικού τομογράφου. Τα ευρήματα κατέδειξαν ότι τα κρανία ανήκαν σε ασθενείς που υπέφεραν από χρόνια αιμολυτική αναιμία η θαλασσαιμία, κάτι που δεν ήταν εμφανές με την πρώτη παρατήρηση, αποκαλύπτοντας πολύ πρώιμα στάδια της νόσου» λέει ο επ. καθηγητής της Ιστορίας της Ιατρικής και διευθυντής του εργαστηρίου Ιστορίας της Ιατρικής, Κώστας Τρομπούκης, που συμμετείχε στην ερευνητική αποστολή.
Συνέδριο στην Κρήτη
Ενώ οι αρχικές προθέσεις της αποστολής παρέμεναν ιατρικές, τα τελικά αποτελέσματα οδηγούσαν στην ανάδειξη της χρησιμότητας που θα είχε η μέθοδος και στην αρχαιολογία. Μη ορατά ευρήματα με το γυμνό μάτι συμπλήρωναν την εικόνα που χρειάζονταν οι αρχαιολόγοι για την ανασύνθεση της ιστορίας της ανασκαφής. Βρισκόμαστε στην αυγή της εποχής της βιο-αρχαιολογίας, της επιστήμης η οποία εντάσσει τις μοντέρνες τεχνολογίες στην υπηρεσία της κλασικής αρχαιολογίας. «Πρόκειται για νέες τεχνικές που χρησιμοποιούνται στη σύγχρονη ιατρική πράξη ή άλλες που είναι ακόμα σε πειραματικό στάδιο, αλλά μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη μελέτη της ιστορίας των ασθενειών. Συναρπαστικές προοπτικές στην έρευνα έχουν προκύψει με τη χρήση βιομοριακών τεχνικών, όπως είναι το αρχαίο DNA ή τεχνικές μικροσκόπησης (παλαιοϊστολογία), κυρίως η χρήση της αξονικής τομογραφίας και ιδιαίτερα της μικροαξονικής με την οποία βλέπουμε λεπτομέρειες στη δομή των οστών και περιγράφουμε τις αλλοιώσεις που επιφέρουν οι ασθένειες στα σκελετικά υπολείμματα» εξηγεί ο Κώστας Τρομπούκης, που διοργανώνει τον επόμενο Σεπτέμβριο στην Κρήτη το πρώτο διεθνές συνέδριο για τη νέα αυτή επιστήμη σε συνεργασία με την Ερευνητική Μονάδα Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
Το σημαντικό στοιχείο που κομίζει η νέα αυτή επιστήμη δεν εντοπίζεται μόνο στην ακρίβεια των μετρήσεων που φέρνουν στην κλασική αρχαιολογική έρευνα οι σχετικές τεχνολογίες, αλλά κυρίως στην προσθήκη μιας επιπλέον πηγής, δίπλα στις γραπτές και τις προφορικές. Η βιοαρχαιολογία επικεντρώνεται στη βιολογική συνιστώσα του ανθρώπου και παρέχει δημογραφικές πληροφορίες, στοιχεία για τον τρόπο ζωής, πληροφορίες για τις ασθένειες, τον τρόπο διατροφής και θανάτου του.
«Πήραμε την πρωτοβουλία για να φέρουμε τον προβληματισμό στον μεσογειακό χώρο που είναι ο κατ’ εξοχήν χώρος με αρχαιολογικό πλούτο. Εδώ πιστεύουμε ότι πρέπει να στρέψουμε το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας, σε αυτές τις μεθόδους» λέει ο Κ. Τρομπούκης.
Οι ασθένειες καθοριστικός παράγοντας διαμόρφωσης της ιστορίας
«Ο παράγοντας ασθένεια αποδεικνύεται πολλές φορές, πιο καθοριστικός στη διαμόρφωση της ιστορίας από τα ίδια τα ιστορικά δεδομένα και μας βοηθάει να καταλάβουμε και να συσχετίσουμε καλύτερα τα επιμέρους στοιχεία», εξηγεί ο Κώστας Τρομπούκης. «Η μελέτη των ανθρώπινων σκελετικών υπολειμμάτων που προέρχονται από αρχαιολογικές πηγές παρέχουν πληροφορίες για την υγεία και τον τρόπο θανάτου των ατόμων αυτών, την εξέλιξη της παθολογίας των νοσημάτων, τη φυσική ιστορία των ενεργών, των ανενεργών ή των ασθενειών που έχουν εξαλειφθεί καθώς και την πρόοδο στη θεραπευτική τους αντιμετώπιση με τη πάροδο του χρόνου» συνεχίζει ο ίδιος.
Η προσθήκη των παραμέτρων αυτών ως βασικών στην αρχαιολογική έρευνα επιτρέπουν ακόμη στους αρχαιολόγους να κάνουν ακριβέστερες συσχετίσεις με τα κοινωνικά δεδομένα που καταγράφουν οι πηγές, όπως ταξική διαστρωμάτωση, φορολογικό σύστημα, λειτουργία της κοινωνίας. Παράλληλα επιτρέπουν στους γιατρούς να παρακολουθήσουν την εξέλιξη των ασθενειών μέσα στον χρόνο και των θεραπευτικών προσεγγίσεων από εποχή σε εποχή αλλά και τις επιπτώσεις τους. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα για τον ρόλο της ασθένειας στην εξέλιξη της ιστορίας αφορά την επιδημία της πανώλης κατά τα χρόνια του Ιουστινιανού. «Αυτή η επιδημία πανώλης θεωρείται πλέον ο κύριος παράγοντας που καθόρισε στο τέλος της αρχαιότητας και το πέρασμα στον μεσαίωνα. Αλλάξαμε ιστορικούς κόσμους εξαιτίας της», λέει ο καθηγητής.