Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ
 

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ

(Αντιγράφω -σκανάρω- από το περιοδικό GEO)


Η Επιστροφή του Αρχιμήδη



Του Brad Plummer (κείμενο)

Ένα ηλιόλουστο απόγευμα του Αυγουστου ξαναγεννήθηκε στη
Νότια Καλιφόρνια ένα μικρό κομμάτι της αρχαίας Ελλάδας.
Χάρη σε μια υψηλής τεχνολογίας συσκευή ακτίνων Χ, που
ονομάζεται συγχροτρόνιο, οι επιστήμονες μπορουν να
αποκαλυψουν το τελευταίο κομμάτι ενός παζλ, το οποίο
βασάνιζε τους μελετητές για περισσότερο από έναν αιώνα.
Γραμμή προς γραμμή, λέξεις ξεχασμένες από καιρό αναδυονται
από ένα αρχαίο χειρόγραφο, που φέρει την ονομασία το
Παλίμψηστο του Αρχιμήδη. Το χειρόγραφο αποκαθίσταται
σταδιακά μέσα από τα στοιχειωμένα υπολείμματα μελανιου, που
παρέμειναν στην περγαμηνή ακριβώς όπως είχαν αντιγραφεί
πριν από περίπου χίλια χρόνια.


H ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΤΩΝ ΑΚΤIΝΩΝ Χ
ειναι η πιο σύγχρονη και πλέον εξελιγμένη απόπειρα
να αποκρυπτογραφηθει ό,τι δεν ειχε καταστει δυνατόν
να διαβαστει από το Παλιμψηστο του Αρχιμήδη. Το
συγχροτρόνιο έχει αποκαταστήσει ένα μικρό, αλλά
αποφασιστικής σημασιας, ποσοστό του χειρογράφου,
το οποιο μέχρι σήμερα θεωρούνταν μη ανακτήσιμο.
Από το 1998, όταν το πολύτιμο εύρημα αγοράστηκε
από έναν ανώνυμο συλλέκτη, μια ομάδα ειδικών
επιστημόνων επεξεργάζεται το Παλίμψηστο με ποικίλες
απεικονιστικές τεχνικές μεθόδους, οι οποιες διαφέρουν
ως προς το χρωματικό φάσμα και την ένταση του φωτός.
Αυτές οι πολυφασματικές τεχνικές αποκάλυψαν τα σπαράγματα
του κειμένου που ειχαν σχεδόν σβηστει και έφεραν στο φως
τόσο σημαντικές ανακαλύψεις για τα αρχαια μαθηματικά,
ώστε θεωρούνται επαναστατικές από πολλούς επιστήμονες.

Το Παλιμψηστο του Αρχιμήδη αποτελούσε πρόκληση για τους
μελετητές ήδη από τις αρχές του 200ύ αιώνα. Το βιβλιο
-ή κώδικας- είναι μια αρχαια δέσμη κουρελιασμένων σελιδων
περγαμηνή ς από την Ιερουσαλήμ. Για πολλούς, δεν συνιστούσε
κείμενο φιλολογικού ενδιαφέροντος, αλλά ένα εύθραυστο βιβλίο
προσευχών του Μεσαίωνα. Όμως, το 1906 ο Γιόχαν φον
Χάιμπεργκ, διακεκριμένος μελετητής του Αρχιμήδη, αναγνώρισε
ότι το κείμενο περιειχε έργα του αρχαίου μαθηματικού, τα οποια
ήταν κρυμμένα ανάμεσα στις στήλες με τις ελληνικές ορθόδοξες
προσευχές.

«Για την ιστορία της μαθηματικής σκέψης, αυτές οι ανακαλύψεις
ισοδυναμούν με επανάσταση στην κατανόηση της ιστορίας των μαθηματικών»
υποστηρίζει ο Γουιλ Νοέλ, έφορος αρχαίων χειρογράφων στο
Μουσείο Τέχνης Βάλτερς στη Βαλτιμόρη του Μέριλαντ, όπου
φιλοξενειται το Παλίμψηστο. Το κειμενο του Παλιμψηστου του
Αρχιμήδη ήταν μοναδική πρόκληση για τους μελετητές που
ανέλαβαν να το αποκρυπτογραφήσουν. Κατά το 10 ο αιώνα,
ένας άγνωστος αντιγραφέας έφτιαξε σε περγαμηνή ένα
αντίγραφο πραγματειών του Αρχιμήδη, οι οποίες ήταν
γραμμένες στα αρχαία ελληνικά. Όμως, τρεις αιώνες αργότερα
ένας καλόγερος, ονόματι Ιωάννης Μύρωνας, μετέτρεψε την
περγαμηνή σε παλίμψηστο. Έσβησε δηλαδή το κείμενο του
Αρχιμήδη, έκοψε τις σελίδες στη μέση, τις γυρισε στα πλάγια και
αντέγραψε προσευχές της ελληνικής ορθόδοξης εκκλησίας στις
ανακυκλωμένες σελίδες. Επιτείνοντας αυτόν τον αρχικό
τραυματισμό και σε μια προσπάθεια να αυξήσουν την αξία του
χειρογράφου, παραχαράκτες ζωγράφισαν -στις αρχές του 200υ
αιώνα θρησκευτικές εικόνες σε κάποιες από τις σελίδες.
Το αποτέλεσμα ήταν η σχεδόν ολοκληρωτική εξάλειψη του
αρχικου κειμένου, με εξαίρεση μερικά ίχνη μελανιου που
διακρίνονταν αχνά, καθώς παρέμειναν χαραγμένα στην
περγαμηνή.

Ως περίτρανη μαρτυρία της εκπληκτική ς επιστημοσυνης του,
ο Χάιμπεργκ κατόρθωσε να μεταφράσει περίπου το 80% των
κειμένων του Αρχιμήδη. Επίσης, προμηθεύτηκε φωτογραφίες
από συγκεκριμένες σελίδες, που αποτέλεσαν πoλυτιμο
βοήθημα τόσο στον ίδιο όσο και σε μετέπειτα μελετητές.

http://img162.imageshack.us/img162/895/fanatimr1.jpg
Ωστόσο, δεν μπόρεσε να αποκρυπτογραφήσει τα πια αχνά
εδάφια, τα οποία ήταν κρυμμένα στο χριστιανικό ευχολόγια.
Βέβαια, ο Χάιμπεργκ, αντί να αναθέσει σ' έναν μαθηματικό το
σχεδιασμό των πολλών διαγραμμάτων που περιείχε το
Παλίμψηστο, θεώρησε ότι ήταν μικρής αξίας και κατά συνέπεια
τούς έδωσε ελάχιστη σημασία. «Όταν ο Χάιμπεργκ διεξήγαγε τις
μελέτες του, δεν είχε εστιάσει το ενδιαφέρον του στα
διαγράμματα. Σήμερα, αντίθετα, μας ενδιαφέρουν πολύ, κυρίως
επειδή οι μαθηματικοί της Αρχαιότητας δεν σκέφτονταν βάσει
κειμένου, αλλά βάσει διαγραμμάτων. Τα διαγράμματα του
Αρχιμήδη αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της
επιχειρηματολογίας του» αναφέρει ο Νοέλ.

http://img379.imageshack.us/img379/5094/fanati1na7.jpg
ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΠΑΖΛ . Είναι ευρύτατα διαδεδομένη η
άποψη ότι τα έργα του Αρχιμήδη αποτέλεσαν το πνευματικό
υπόβαθρο της επιστημονικής επανάστασης. Ο Αρχιμήδης είναι
διάσημος διότι διατύπωσε την αρχή της άνωσης, όπως επίσης
διότι σχεδίασε με ευφυή τρόπο αμυντικές πολεμικές μηχανές που
χρησιμοποιήθηκαν για την υπεράσπιση της πατρίδας του, των
Συρακουσών, κατά τη ρωμαίκή εισβολή. Όμως, εκτός από τους
θρύλους που περιβάλλουν την προσωπικότητα και το έργο του,
οι προ του 1906 γνώσεις μας για τα μαθηματικά του Αρχιμήδη
προέρχονταν από δύο βιβλία, τα οποία είναι γνωστά ως
Κώδικας Α (ή Κώδικας του Βάλλα) και Κώδικας Β (ή Κώδικας μηχανικών).
Και τα δύο βιβλία έχουν χαθεί στην πορεία των αιώνων, αλλά
διασώζονται διάφορες ελληνικές και λατινικές μεταφράσεις τους.

Για να εξασφαλίσουν την αυθεντικότητα των μεταγραφών των
κειμένων του Αρχιμήδη, οι φιλόλογοι χρειάζονται πολλά
αντίγραφα από διαφορετικές πηγές. Αυτός είναι και ο κρίσιμος
ρόλος του Παλίμψηστου. Οι Κώδικες Α και Β έχουν κοινή μόνο
μία από τις πραγματείες του Αρχιμήδη: την πραγματεία Περί
έπιπέδων ίσορροπιων, η οποία, μεταξύ άλλων, περιγράφει την
αρχη του μοχλού και είναι αυτη που συνδέεται άμεσα με τη
γνωστη ρηση του Αρχιμηδη: «Δώσε μου ένα σημείο να σταθώ
και θα μπορέσω να κινησω τη Γη». Το Παλίμψηστο, γνωστό ως
Κώδικας C, περιλαμβάνει έργα που περιείχαν τόσο ο Κώδικας Α
όσο και ο Κώδικας Β. Πρόκειται για την πλειονότητα των
υπόλοιπων πραγματειών του Αρχιμηδη, στις οποίες
περιλαμβάνονται έργα όπως τα Κύκλου μέτρησις, Περί
οχουμένων (δηλαδη Περί πλεόντων σωμάτων), Περί έλίκων και
ο Τετραγωνισμός παραβολής.
«Χάρη στο Παλίμψηστο έχουμε σημερα στη διάθεση μας
περισσότερες από μία μαρτυρίες για πολλά έργα του Αρχιμηδη»
δηλωσε ο Ρέβιελ Νετζ, καθηγητης Κλασικών Σπουδών στο
Πανεπιστημιο Στάνφορντ και κύριος μελετητης επιφορτισμένος
με τη μετάφραση του αρχαιοελληνικού χειρογράφου.
«Το γεγονός φέρει επανάσταση στις πεποιθησεις μας σχετικά με
τα κείμενα του Αρχιμηδη. Για τον φιλόλογο, το κείμενο έχει
κρίσιμη σημασία. Κάθε επιστημονας χρειάζεται πάντα μερικη
-έστω- επιβεβαίωση, ένα στοιχείο που θα εγγυάται την ύπαρξη
μιας πηγης στην Αρχαιότητα».

Όμως, εκτός από τη μαρτυρία που φέρει το Παλίμψηστο όσον
αφορά τα ηδη γνωστά από το παρελθόν έργα, το χειρόγραφο
περιέχει και δύο πραγματείες του Αρχιμηδη που είναι τελείως
άγνωστες στην επιστημονικη γραμματεία, τις οποίες είχε ηδη
αναγνωρίσει ο Χάιμπεργκ, το Στομάχων και τη Μέθοδο των
Μηχανικών Θεωρημάτων. Μεταφραζόμενος αδόκιμα, ο όρος
στομάχιον» υπαινίσσεται το στο μαχόπονο, το σωματικό
συμπτωμα που εμφανίζουν όσοι αποπειρώνται να καταπιαστουν
με το παζλ του Αρχιμήδη. Αρχαίες πηγές προτείνουν ότι κατά
την Αρχαιότητα το «στομάχιον» ήταν ένα παιδικό παιχνίδι.
Αν και το μόνο που σώζεται είναι η πρώτη σελίδα της
συγκεκριμένης πραγματείας, οι μελετητές συμφωνουν ότι το
έργο εντάσσεται στα μαθηματικά και αναφέρεται στον
προσδιορισμό όλων των δυνατών Λύσεων ενός παζλ, στην
προκειμένη περίπτωση
http://img379.imageshack.us/img379/2870/fanati2on7.jpg
στον προσδιορισμό όλων των τρόπων με τους οποίους
μπορουμε να διευθετήσουμε 14 κέραμους από ελεφαντόδοντο
ποικίλων σχημάτων. Το κείμενο αποτελεί το πρώτο δείγμα ενός
κλάδου των μαθηματικών, ο οποίος σήμερα είναι γνωστός ως
συνδυαστική.
Αντίθετα, η Μέθοδος των Μηχανικών Θεωρημάτων είναι
εντελώς διαφορετική και, συμφωνα με τον Νετζ, ίσως αποτελεί
το σημαντικότερο έργο του Αρχιμήδη. Σε αυτή ο Αρχιμήδης
συνδυάζει έννοιες των μαθηματικών και της φυσικής
προκειμένου να εξερευνήσει τον αριθμό των πιθανών τρόπων,
με τους οποίους μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ένα επίπεδο για
να τεμαχίσουμε τελείως, σε απαχείς φέτες, ένα τρισδιάσταστο
πρίσμα. Αποδεικνύεται ότι υπάρχουν «οσοδήποτε πολλοί»
τρόποι για να το επιτύχουμε. Ο Αρχιμήδης ενισχύει τα
επιχειρήματά του εισαγάγοντας την ιδέα των «άπειρων
συνόλων» αριθμών. Επομένως, η Μέθοδος αποτελεί το πρώτο
τεκμήριο ότι οι αρχαίοι μαθηματικοί κατανοούσαν την έννοια
του απείρου, ενώ αποδεικνύει ότι ο Αρχιμήδης βρισκόταν στα
πρόθυρα της ανάπτυξης τού απειροστικού λογισμού, σχεδόν
2.000 χρόνια πριν από τον Νεύτωνα και τον Λάιμπνιτς.

«Το μεγαλείο του Αρχιμήδη βασίζεται σε δύο χαρακτηριστικά
γνωρίσματα των επιτευγμάτων του: τη συστηματική χρήση των
καθαρών μαθηματικών προκειμένου να στοχάζεται για τον
πραγματικό κόσμο και τη χρήση των εννοιών του απειροστικού
λογισμού. Η Μέθοδος τα περιέχει και τα δύο» υποστηρίζει ο
Νετζ.

ΠΛΟΥΤΟΣ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ
Ίσως το κυριότερο επίτευγμα του προγράμματος απεικόνισης
του Παλίμψηστου είναι η ανακάλυψη κειμένων που ο Χάιμπεργκ
αγνοούσε εντελώς. Από τις συνολικά 174 σελίδες του
χειρoγράφoυ' μόνο τα δύο τρίτα περιέχουν έργα του Αρχιμήδη.
Το υπόλοιπο ένα τρίτο περιλαμβάνει αποσπάσματα άλλων έργων
της Αρχαιότητας. Εκείνα που παρουσιάζουν μεγαλύτερο
ενδιαφέρον είναι ένα ανώνυμο σχόλιο της φιλοσοφίας του
Αριστοτέλη, καθώς και οι λόγοι του Αθηναίου ρήτoρα Υπερείδη,
ο οποίος έζησε κατά τον 40 αιώνα π.Χ.

Μεγαλύτερη δυσκολία για τους επιστήμονες παρουσιάζει το
σχόλιο στον Αριστοτέλη, καθώς είναι πιθανόν να είναι σε μεγάλο
βαθμό μη ανακτήσιμο λόγω της προχωρημένης φθοράς του
χειρογράφου. Η αριστοτελική φιλοσοφία και τα σχόλια που
σχετίζονται με αυτή αντιπροσωπεύουν την κυριότερη παράδοση
της δυτικής φιλοσοφίας, καθώς αποτέλεσαν την κύρια μορφή
σχολαστικής γνώσης ανά τους αιώνες. Όμως, λαμβάνοντας
υπ' όψιν τον όγκο τέτοιων σχολίων που έχουν διασωθεί,
η σημασία του παρόντος κειμένου δεν έχει ακόμη εκτιμηθεί -
αν και είναι πιθανόν να προσφέρει μια νέα, εντελώς διαφορετική
ματιά σε μια μακραίωνη φιλοσοφική παράδοση.

Από την άλλη πλευρά, οι λόγοι του Υπερείδη είναι πραγματικά
μοναδικοί. Μέχρι σήμερα, το μόνο τεκμήριο για το έργο του
αρχαίου ρήτορα σωζόταν σε παπύρους με έργα άλλων
συγγραφέων, οι οποίοι παρέθεταν αποσπάσματα από το έργο
του.

Σήμερα, χάρη στις εργασίες μελετητών και επιστημόνων στο
Παλίμψηστο, ζωντανεύει ξανά ο λόγος του αρχαίου αγορητή ή
ρήτορα. Οι ρήτορες εκείνης της εποχής ανήκαν στην τάξη των
διαπρεπέστερων πολιτικών, εκφωνούσαν δημόσιους λόγους και
υπηρετούσαν ως ενάγοντες ή υπερασπιστές στο δικαστήριο. Η
συγκεκριμένη ανακάλυψη μάς βοηθά να κατανοήσουμε
καλύτερα το ευρύτερο πλαίσιο της εποχής κατά την οποία η
ελεύθερη, δημοκρατική Αθήνα κατελήφθη από τους Μακεδόνες.

ΣΤΟΝ ΑΠΟΗΧΟ ΜΙΑΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Επί έναν αιώνα το Παλίμψηστο του Αρχιμήδη έκρυβε εκείνες τις
λεπτές διαφορές και λεπτομέρειες που βοηθούν την
ανθρωπότητα να κατανοήσει καλύτερα τις απαρχές της
επιστημονικής επανάστασης. Όμως, χάρη στις υπερσύγχρονες
μεθόδους που εφαρμόζονται την τελευταία δεκαετία, νέες
προοπτικές αναδύονται από αυτή την αρχαία πηγή ιδεών.

«Η επιστημονική επανάσταση δεν θα μπορούσε να λάβει χώρα
χωρίς τους Έλληνες» σημειώνει ο Νετζ. «Είναι κατ' ουσίαν ένα
ελληνικό φαινόμενο. [Το Παλίμψηστο] είναι ένα καθαρά ελληνικό
κείμενο ... Αυτό που μας κάνει ιστορικά όντα είναι το γεγονός
ότι ζούμε σ' έναν κόσμο όπου αντηχούν λόγια που μεταδίδονται
από γενιά σε γενιά. Είναι μια πραγματικότητα: όταν σημερα οι
άνθρωποι στην Ελλάδα στρέφουν το βλέμμα τους προς την
Ελλάδα του 10 oυ αιώνα, αντικρίζουν τον ίδιο τον πολιτισμό
τους. Αποκρυπτογραφώντας το Παλίμψηστο επιχειρούμε να
μελετησουμε αυτόν ακριβώς τον πολιτισμό».


Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το Παλίμψηστο του
Αρχιμήδη και το πρόγραμμα αποκατάστασής του,ο αναγνώστης
μπορεί να επισκεφθεί την ιστοσελίδα:

www.archimedespalimpsest.org

Φωτογραφίες και απεικονίσεις από το Παλίμψηστο του
Αρχιμήδη: © The Owner oj the Archimedes PαΙimpsest, Photo
credit Diαnα Rogers, SLAC, Photo credit Uwe Bergmαnn, SLAC.
Φωτογραφίες σ. 32-33: CORBIS/APEIRON[/img]

ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΥΡΗΚΑ


29/10/1998,502 Park Avenue, Νέα Υόρκη, αίθουσα δημοπρασιών
του οίκου Κρίστις. Το ελληνικό κράτος μειοδοτεί στη δημοπρασία
για το Παλίμψηστο του Αρχιμήδη, την ίδια στιγμή που δαπανά
τρισεκατομμύρια για δημόσια «ολυμπιακά» έργα και πολιτιστικές
ολυμπιάδες

Του Παναγιώτη Λιάκου

ΚΑΤΑ ΜΙΑ ΟΛΩΣ ΕΙΡΩΝΙΚΗ (σημειολογικά) συγκυρία, ο τίτλος της
δημοπρασίας υπ' αριθ. 9058 ήταν «Εύρηκα», μία από τις ιστορικότερες
λέξεις των θετικών επιστημών παγκοσμίως. Κάτω από το σφυρί του
δημοπράτη βρέθηκε το Παλίμψηστο του Αρχιμήδη, για την ιστορία και τη
σημασία του οποίου αφιερώνονται πολλές σελίδες στο ένθετο που κρατάτε
στα χέρια σας.

Στο παρόν σημείωμα θα μας απασχολήσει η στάση, η συμπεριφορά και η
μάλλον αθεράπευτη αβελτηρία του ελληνικού Δημοσίου που, όπως σε κάθε
ανάλογη σημαντική περίπτωση, έπραξε τα συνήθη ελάχιστα, με μηδενικά
αποτελέσματα. Το κακό είναι πως οι ελληνικές αρχές, εν προκειμένω το
υπουργείο Πολιτισμού, γνώριζαν τα πάντα από τις 5 Οκτωβρίου του 1998,
λίγες μόνο ημέρες αφότου είχε ανακοινωθεί η δημοπρασία του
Παλίμψηστου του Αρχιμήδη από τον οίκο Κρίστις (Christie's).

Μια ομάδα επιστημόνων του Τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας
της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών είχε αποστείλει επιστολή στον
τότε υπουργό Πολιτισμού κ. Ε. Βενιζέλο, όπου σημειωνόταν εμφατικά η
εξαιρετική σπουδαιότητα του Παλίμψηστου, τόσο για τις επιστήμες
όσο και για την πολιτιστική κληρονομιά. Αποδέκτες της εν λόγω επιστολής
ήταν σχεδόν όλα τα ΜΜΕ, έντυπα και ηλεκτρονικά.

Έγραφαν τότε, μεταξύ άλλων, οι καθηγητές: «Το χειρόγραφο αυτό βγαίνει
τώρα σε δημοπρασία από τον οίκο Christie's, κοστολογημένο, όπως
γράφτηκε, στην τιμή των τριακοσίων εκατομμυρίων δραχμών! Η τιμή είναι
βεβαίως εξαιρετικά υψηλή. Αλλά πρέπει να τονιστεί ότι η απόκτησή του από
την Ελλάδα θα είναι κάτι το εξαιρετικά σημαντικό. Παρά το γεγονός ότι το
περιεχόμενο του χειρογράφου έχει εκδοθεί και μελετηθεί από τους
ειδικούς, πρέπει να λάβουμε υπ' όψιν ότι έχουμε εδώ ένα αυθεντικό
κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς που, εκτός από την ανεκτίμητη
επιστημονική του αξία, είναι όπως είπαμε μοναδικό. Η διεκδίκηση των
τεκμηρίων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, χωρίς εθνικισμούς και
μεγάλες κουβέντες, είτε είναι τα γλυπτά του Παρθενώνα είτε είναι πίνακες
του Γκρέκο είτε είναι πολύτιμα χειρόγραφα, πρέπει να αποτελεί μέρος της
πολιτικής στον τομέα του πολιτισμού».
http://img356.imageshack.us/img356/5033/a1bg4.jpg
Λόγια γεμάτα αλήθεια και ουσιαστική ευαισθησία για τα ελληνικά
πράγματα. Πού κατέληξαν ωστόσο; Η κατάληξη της ευαισθητοποίησης των
επιστημόνων δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από εκείνη που προέκυψε,
αφού τη διεκδίκηση του Παλίμψηστου ανέλαβε ένα κράτος που συνήθως
καθεύδει ονειρευόμενο αρχαίες δάφνες και σύγχρονα ευρωπαϊκά πακέτα
στήριξης.

Η ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΩΝ ΟΚΤΩ ΚΑΙ Η ΧΑΜΕΝΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ
Οι άνθρωποι που αποπειράθηκαν να κινητοποιήσουν την κρατική μηχανή
ήταν οκτώ διδάσκοντες ιστορία και φιλοσοφία των επιστημών του
Τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης (ΜΙΘΕ) του
Πανεπιστημίου Αθηνών: Δ. Αναπολιτάνος, Θ. Αραμπατζής, Κ. Γαβρόγλου,
Δ. Διαλέτης, Β. Καρακώστας, Β. Κιντή, Κ. Κριμπάς και Γ. Χριστιανίδης.

Η έκκληση των καθηγητών τράβηξε το ενδιαφέρον των ΜΜΕ κι
ακολούθησε σειρά συνεντεύξεων και παρουσιάσεων του θέματος από εφη-
μερίδες, ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς. Το αίτιο είναι
προφανές: το αμείωτο ενδιαφέρον του κοινού για τον επαναπατρισμό της
προγονικής κληρονομιάς. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε πως μόνο στις 8
Οκτωβρίου του 1998 οι κ. Γαβρόγλου και Χριστιανίδης έδωσαν συνέντευξη
στον Antenna, ο κ. Γαβρόγλου στο Mega, ο κ. Χριστιανίδης στην κρατική
τηλεόραση και στους ραδιοφωνικούς σταθμούς Flash 9.61 και Αθήνα 984.
Βροχή δημοσιευμάτων σημειώθηκε στον ημερήσιο Τύπο. Ενδεικτικοί είναι οι
τίτλοι ορισμένων εφημερίδων ευρείας κυκλοφορίας:

«Το δεν 'Έύρηκα" του ΥΠΠΟ
για την απόκτηση του μνημείου
χειρογράφου του Αρχιμήδη!
Έρανος κι Έφοδος, η λύση» (Καθημερινή,9/10/1998)

«Σχέδιο απόκτησης του Κώδικα
του Αρχιμήδη» (Ελευθεροτυπία, 9/10/1998)

«Για τον Κώδικα του Αρχιμήδη» (Eθνος 9/10/1998)

«Κίνηση για την αγορά του "Παλίμψηστου"
του Αρχιμήδους» (Τα Νέα, 9/10/1998)

«Χειρόγραφο του Αρχιμήδη: Συμβολική
η απόκτησή του» (Ριζοσπάστης, 10/10/1998)

«Το 'Έύρηκα" του ΥΠΠΟ βρήκε ανταπόκριση»
(Καθημερινή, 11/10/1998)

«Αρχιμήδους Πάθη»
(Καθημερινή,18/10/1998)

«Επιχείρηση ''Αρχιμήδης''»
(Ελευθεροτυπία, 18/10/1998).

http://img481.imageshack.us/img481/7662/a2pd5.jpg
Ο Τύπος, η κοινή γνώμη και οι ειδικοί πίεζαν το υπουργείο να αναλάβει
τις ευθύνες του και να κινηθεί. Έπρεπε να βρεθούν χρήματα προκειμένου
να αγοραστεί το χειρόγραφο. Με μια δεύτερη επιστολή της επιστημονικής
ομάδας, που εξεδόθη ως δελτίο Τύπου του Πανεπιστημίου Αθηνών λίγες
μέρες αργότερα, γινόταν μια αποτίμηση της επιστημονικής αξίας του
χειρογράφου. Επιπλέον, αναφερόταν σαφώς ότι είχε σημειωθεί μεγάλη πρόοδος
σε άλλους επιστημονικούς κλάδους (όπως στη δορυφορική τηλεπισκόπηση),
και συνεπώς υπήρχαν οι τεχνολογικές δυνατότητες για την ανάγνωση
του χειρογράφου. Διάφοροι ιδιωτικοί φορείς και ιδρύματα εξεδήλωσαν
το ενδιαφέρον τους να συνδράμουν την εθνική προσπάθεια. Ενδεικτικά,
αναφέρουμε τα εξής: Ίδρυμα Ωνάση, Σταύρου Νιάρχου, Κωστόπουλου,
Βουδούρη, Α. Γ. Λεβέντη, Όμιλος Λάτση- Εurοbank, 'Ένωση Τραπεζών
και το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας. Συνολικά, από τους χορηγούς
συγκεντρώθηκαν περί τα 2.000.000 δολάρια. Ταυτόχρονα, ο τότε
υπουργός Πολιτισμού κ. Βενιζέλος διέπραττε ένα σημαντικότατο σφάλμα:
δεν δέχτηκε καν να συναντήσει τον εκπρόσωπο των Κρίστις, ο οποίος
ήρθε στην Ελλάδα πριν βγει «στο σφυρί» το Παλίμψηστο, προκειμένου
να διαπραγματευτεί με τον «ηθικό» δικαιούχο του σπάνιου χειρογράφου,
δηλαδή το ελληνικό κράτος. Εκ πρώτης όψεως, το ζήτημα θα μπορούσε
να λυθεί πριν καν φτάσουν τα πράγματα στο σφυρί του δημοπράτη και
το «1, 2, 3, πουλήθηκε!». Δυστυχώς, τα εύκολα πράγματα δεν έγιναν
δύσκολα, αλλά ανέφικτα, καθώς το ελληνικό κράτος, διά του τότε
υπουργού Πολιτισμού, τήρησε «αξιοπρεπή» στάση - ίσως κατά βάθος
ελπίζοντας να μην κριθεί εκ του αποτελέσματος που προδιαγραφόταν
αρνητικό. Η στάση του υπουργείου μπορούσε να συνοψισθεί στο «δεν
ομιλούμε με όσους πωλούν χειρόγραφα που έχουν κλαπεί πριν από 100 χρόνια».
[Σημειωτέον ότι το Παλίμψηστο ήταν κάποτε ιδιοκτησία του Πατριαρχείου
Ιεροσολύμων. Την περιπετειώδη ιστορία του θα διαβάσετε στη σελίδα 23
του παρόντος.] Εκ πρώτης όψεως θα ήταν λογική η εν λόγω στάση, αν
διακρινόταν από συνέπεια και συνέχεια. Ωστόσο, δεν στέκει εφόσον
διαρκώς γίνονταν, γίνονται και φαίνεται πως θα συνεχίσουν να γίνονται
διάλογοι με όσους πωλούν ή εκθέτουν ελληνικές αρχαιότητες που έχουν
κλαπεί πριν από 200, 100 ή ακόμη λιγότερα χρόνια. Η υπόθεση
<<μάρμαρα Ακροπόλεως» και οι λέξεις Έλγιν και μουσείο Γκετί πρέπει να
μας θυμίσουν πολλούς ανάλογου περιεχομένου διαλόγους. Υπό αυτό το
πρίσμα, κρίνεται ως εξαιρετικό ενδιαφέρουσα η εξέλιξη της αίτησης
ασφαλιστικών μέτρων που είχε κάνει το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων:
δικαστήριο της Νέας Υόρκης την απέρριψε την παραμονή της δημοπρασίας.
Το σκεπτικό της απόφασης στηριζόταν στο επιχείρημα πως η ύπαρξη του
χειρογράφου ήταν ήδη γνωστή εδώ και αρκετές δεκαετίες. Συνεπώς, ο
οποιοσδήποτε ιδιοκτήτης θα μπορούσε να προβάλει τις αξιώσεις του σε
εύθετο χρόνο.
http://img65.imageshack.us/img65/8836/a3dl5.jpg
http://img363.imageshack.us/img363/1605/a4ui9.jpg

Η . . . ΕΠΙΤΟΠΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗ
. «Η σημερινή κατάσταση του χειρογράφου: Το χειρόγραφο βρίσκεται σε
πολύ κακή κατάσταση, έστω και _ αν αυτή έχει σήμερα σταθεροποιηθεί.
Φθορές από υγρασία, εκτεταμένοι λεκέδες μούχλας, μαυρισμένα από τη
φωτιά άκρα έχουν αλλοιώσει σημαντικό την αρχική μορφή του χειρογράφου.
Επιπλέον, αρκετά φύλλα είναι είτε αποκομμένα από τη στάχωση είτε τους
λείπουν τα περιθώρια είτε ακόμη και μέρος του κειμένου. Σε πολλά φύλλα
η υγρασία έχει εξαφανίσει τη μελάνη και το κείμενο του ευχολογίου
δεν είναι αναγνώσιμο. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για τον "υποκείμενο"
Αρχιμήδη. Το ποσοστό των φύλλων που βρίσκεται σε εξαιρετικά κακή
κατάσταση για έναν ή και περισσότερους από τους παραπάνω λόγους
είναι περίπου το 25% του συνόλου».
Όσα (απογοητευτικά) μόλις διαβάσατε αποτελούν απόσπασμα από την ,
έκθεση που συνέταξε, έπειτα από «επιτόπια εξέταση» του χειρογράφου,
η κ. Σ. Κοτζάμπαση, επίκουρη καθηγήτρια, τότε, στο Τμήμα Μεσαιωνικής
και Νέας Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Η πραγματογνωμοσύνη της κ. Κοτζάμπαση πραγματοποιήθηκε, όπως
αναφέρει η ίδια, την Πέμπτη, 22 Οκτωβρίου του 1998 στους χώρους
του οίκου Κρίστις της Νέας Υόρκης. Ακόμη πιο απογοητευτική ήταν η
συνέχεια της έκθεσης πραγματογνωμοσύνης, που αναφερόταν στην αξία
του χειρογράφου - ένα ζήτη μα- κλειδί' το οποίο θα καθόριζε εν πολλοίς
το κατά πόσο το φειδωλό (στα σημαντικά) ελληνικό κράτος θα άξιζε να
δαπανήσει χρήματα για την απόκτηση του Παλίμψηστου. Γράφει σχετικά η
κ. Κοτζάμπαση: «Η κακή κατάσταση του χειρογράφου δεν επιτρέπει, παρόλη
την εξέλιξη της τεχνολογίας, ίσως μια υπερβολικά αισιόδοξη πρόβλεψη
για τις δυνατότητες ανάγνωσης των υπόλοιπων φύλλων ή για συμπλήρωση
και διόρθωση γραφών του Χάιμπεργκ». Άνθρακες δηλαδή ο θησαυρός!
Όμως, η εν λόγω έκθεση πραγματογνωμοσύνης έχει αμφισβητηθεί έντονα
από την επιστημονική κοινότητα, η οποία συμμετείχε στην υπόθεση της
ευαισθητοποίησης των αρχών για την αγορά του Παλίμψηστου. Φυσικά,
η εξέλιξη της υπόθεσης δικαίωσε όσους χαρακτήρισαν την έκθεση
«πρόχειρη» και «αστήρικτη». Η κ. Κοτζάμπαση στο κείμενό της δεν
αναφέρει κάποια πληροφορία για το είδος των ελέγχων που πραγματοποί-
ησε η ίδια στην εξέταση του χειρογράφου στη Νέα Υόρκη.
Η ζημιά, σε κάθε περίπτωση, είχε γίνει. Το ΥΠΠΟ ενημερώθηκε με κάθε
επισημότητα ότι δεν έπρεπε να περιμένει πολλά από το χειρόγραφο.
Ειδικά το σημείο που έλεγε «παρόλη την εξέλιξη της τεχνολογίας»
ήταν μεταφυσικά διατυπωμένο! Ό,τι κι αν έχει γίνει ή θα γίνει από
την επιστήμη, ας μην περιμένουμε πολλά ... Ουσιαστική απάντηση σε
όσα υποστηρίζονται στην εν λόγω έκθεση αλλά και σε άλλες αστήρικτες
αιτιάσεις είχε ήδη δοθεί μέσω μιας επιστολής που συνυπέγραφαν οι
υπεύθυνοι τριων εργαστηρίων, τα οποία είχαν την εξειδίκευση και
τις προδιαγραφές να ανακτήσουν τον «χαμένο» Αρχιμήδη: επρόκειτο
για τους διευθυντές του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου
Συστημάτων Επικοινωνίας και Υπολογιστών του Εθνικού Μετσόβιου
Πολυτεχνείου, του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικής Επεξεργασίας Ιστορικών
Αρχείων του Πανεπιστημίου Αθηνών και της Ομάδας Επεξεργασίας
ψηφιακών Εικόνων του Εθνικού Αστεροσκοπείου. Οι επικεφαλής αυτών
των εργαστηρίων εξηγούσαν τις υφιστάμενες τεχνολογικές δυνατότητες.
Επίσης, τεκμηρίωναν πως τα εργαστήρια μπορούσαν να συμβάλουν
καθοριστικά στην ψηφιακή αποκατάσταση του χειρογράφου αλλά και
να συντονίσουν την τεχνική επεξεργασία. Στην Ελλάδα όμως ποιος
δίνει σημασία σ' αυτές τις ανθυπολεπτομέρειες;
http://img349.imageshack.us/img349/3239/a5sr9.jpg

«ΘΑ ΕΠΑΝΕΛΘΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΕΞΑΓΟΡΑ ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ»

Η επιτόπια πραγματογνωμοσύνη της κ. Κοτζάμπαση έγινε την
Πέμπτη, 22 Οκτωβρίου 1998. Στις 23/10, μόλις μία ημέρα
αργότερα, ο κ. Βενιζέλος με επιστολή του (αριθμός
πρωτοκόλλoυ 7975) ευχαριστεί τους χορηγούς και, μεταξύ
άλλων, τους διαβεβαιώνει: «Συνεκτιμωντας με άκρα προσοχή
όλα τα δεδομένα και σε συνεννόηση με το Πατριαρχείο Ιερο-
σολύμων καταλήξαμε στη θέση πως το Πατριαρχείο έχει ιστορική
πρωτίστως υποχρέωση και υποχρέωση έναντι της διεθνούς νομι-
μότητας ως προς την διακίνηση των πολιτιστικών αγαθών να
ζητήσει και να διεκδικήσει την επιστροφή του χειρογράφου.
Ελπίζουμε ότι το εγχείρημα θα ευδοκιμήσει. Αν η έκβαση
είναι αρνητική, θα επανέλθουμε στην εξαγορά απευθείας ή
μέσω δημοπρασίας του χειρογράφου. [ ... ] Πιστεύω ότι η
προετοιμασία μας και ο χειρισμός που κάνουμε είναι ο
καλύτερος δυνατός. Κρατούμε συνεπώς ως δεδομένη την
ευγενική και γενναιόδωρη προσφορά σας και θα είμαστε
σε διαρκή επαφή μαζί σας ως προς την εξέλιξη της υπόθεσης».
Στην έκβαση των ασφαλιστικών μέτρων του Πατριαρχείου ήδη
έχουμε αναφερθεί και δεν χρειάζεται να επανέλθουμε. Αυτό
όμως που έχει εξέχουσα σημασία στην επιστολή του κ. Βενιζέλου
είναι η υπόσχεσή του προς τους χορηγούς ότι η έκβαση
της νομικής διεκδίκησης είναι αρνητική «θα επανέλθουμε
στην εξαγορά απευθείας ή μέσω δημοπρασίας του χειρογράφου».
Ούτε απευθείας εξαγορά έγινε, στη δημοπρασία μειοψηφήσαμε,
κρατικό χρήμα δεν δόθηκε, οι χορηγοί έμειναν με την
προσδοκία μιας εθνικής επιτυχίας και το μόνο που
μπορέσαμε να κάνουμε τελικά όλοι μας είναι να πληρώσουμε.
Τι να πληρώσουμε; Μα τι άλλο εκτός από πολιτιστικά γεγονότα
που δεν έχουν την επιστημονική και ιστορική αξία του
Παλίμψηστου, αλλά έχουν -ευτυχώς για πολλούς- πολύ μεγαλύτερη
τιμή. Η «Θεσσαλονίκη, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης»
κόστισε περί τα 360 εκατομμύρια ευρώ. Η Πολιτιστική
Ολυμπιάδα 150.000.000 ευρώ - όλα με απευθείας αναθέσεις.
Ο ταλαίπωρος ο Αρχιμήδης θα μας χρέωνε μόλις 2.200.000 δολάρια,
αλλά τα πλήρωσε άλλος:Ισως αν υιοθετούσε το Παλίμψηστο
κάποιος κρατικοδίαιτος «επαναστάτης» τραγουδοποιός, το
περιέφερε στις ρούγες για συναυλίες, να εύρισκε το κράτος
μας χρήματα. Θα ήταν κι αυτό μια κάποια λύσις ...
http://img318.imageshack.us/img318/3046/c1qd4.jpg
http://img400.imageshack.us/img400/8302/c2fo9.jpg
http://img116.imageshack.us/img116/7509/c3cb8.jpg

1.
To κείμενο καθηγητών που καλούσε τους ενδιαφερόμενους
να κινηθούν προς την κατεύθυνση της αποκατάστασης του Παλίμψηστου

2.Η φόρμα συμμετοχής (εξ αποστάσεως) στη δημοπρασία είχε τον κωδικό "ΕΥΡΗΚΑ"

3β. Ενδιαφέροντα αποσπάσματα από την έκθεση της κ. Κοτζανπάση

4. Ο υπουργός διαβεβαιώνει τους χορηγούς για εξαγορά "απευθείας ή
μέσω δημοπρασίας"

ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ

Η ιστορία της μετάδοσης των χειρογράφων

ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ (περ. 287-212 π.χ.)
περιλαμβάνει περί τα τριάντα οκτώ συγγράμματα.
Από αυτά έχουν διασωθεί, ολόκληρα ή εν μέρει,
τα δεκαέξι (βλ. τον πίνακα της σ. 16). Ορισμένα από
αυτά τα δεκαέξι έργα είναι γνωστά μόνο από αραβικές
ή λατινικές μεταφράσεις, που έγιναν κατά τη διάρκεια
του Μεσαίωνα, ενώ και εκείνα ακόμη που διασώζονται
στην ελληνική γλώσσα δεν σώζονται όλα στην αρχική
σικελική (δωρική) διάλεκτο, στην οποία έγραφε ο Αρχιμήδης.
Συγκεκριμένα, τέσσερα έργα σώζονται μεταγραμμένα
στην αττική διάλεκτο, σε μια μεταγραφή που έγινε
πολλούς αιώνες μετά το θάνατο του Αρχιμήδη.
Τα ανωτέρω στοιχεία είναι ενδεικτικά της δαιδαλώδους
διαδρομής που ακολούθησε στην πορεία των αιώνων
η παράδοση των χειρογράφων του Αρχιμήδη, μέχρι να
φτάσουμε στην τρίτομη έκδοση των Απάντων του, η
οποία συνοδεύεται από την έκδοση των αρχαίων ελληνικών
σχόλιων επ' αυτών, κατά τα έτη 1910-1915, από τον
Γιόχαν Λούντβιχ Χάιμπεργκ (Jοhann Ludwig Heiberg, 1854-1928),
διακεκριμένο καθηγητή των ελληνικών στο Πανεπιστήμιο
της Κοπεγχάγης. Σήμερα, έναν αιώνα μετά την έκδοση
του Χάιμπεργκ, γράφεται ένα νέο, πολύ πλούσιο κεφάλαιο
σ' αυτή την πολυκύμαντη ιστορία, με την ανάγνωση
νέων κειμένων του Αρχιμήδη, τα οποία έρχονται για
πρώτη φορά στο φως από την αφάνεια στην οποία ήσαν
καταδικασμένα για περισσότερα από 1.000 χρόνια.
Τα έργα του Αρχιμήδη δεν ήταν δυνατόν να αποκτήσουν
στην Αρχαιότητα, ούτε πολύ περισσότερο στη διάρκεια
του Μεσαίωνα, τη δημοσιότητα που είχαν τα Στοιχεία
του Ευκλείδη, η Αριθμητική εισαγωγή του Νικόμαχου
του Γερασηνού και άλλα έργα, τα οποία εντάχθηκαν στα
εκπαιδευτικά προγράμματα και επομένως απευθύνονταν στο
ευρύ -για τα μέτρα της εποχής εκείνης- αναγνωστικό κοινό.
Αντίθετα, τα έργα του Αρχιμήδη, όπως προκύπτει ακόμη
και από τους προλόγους που έχει προτάξει σε πολλά από
αυτά, γράφτηκαν προς χάριν των συναδέλφων του,
μαθηματικών και μηχανικών, του δεύτερου μισού του
3ου αιώνα π.Χ. και επομένως απευθύνονταν, από τη
φύση τους, σ' ένα περιορισμένο ακροατήριο. Βιβλία
αυτού του είδους επιβιώνουν και μεταδίδονται από
γενιά σε γενιά στο βαθμό που εξακολουθούν να ελκύουν
το ενδιαφέρον των ειδικών και για όσο διάστημα η
ερευνητική παράδοση στην οποία εντάσσονται παραμένει
ζωντανή. Αυτοί οι δύο όροι άρχισαν βαθμιαία να
εκλείπουν ήδη από την Ύστερη Αρχαιότητα, για να
χαθούν οριστικά στη διάρκεια του Μεσαίωνα.
http://img112.imageshack.us/img112/7390/a6ha0.jpg
Η διάσωση των έργων του Αρχιμήδη λοιπόν ήταν ευθύς εξαρχής
εξαιρετικά επισφαλής και εξαρτιόταν από έναν πολύ
περιορισμένο αριθμό λογίων, οι οποίοι -κυρίως στους πρώ-
τους αιώνες μετά το θάνατό του- επεδείκνυαν ενδιαφέρον
για το ένα ή το άλλο από τα έργα του. Πάντως, κατά
τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες, οι λόγιοι
της Αλεξάνδρειας είχαν πρόσβαση σε έργα του Αρχιμήδη,
τα οποία δεν διασώζονται σήμερα. Ο Πάππος, λόγου
χάριν, μνημονεύει τις μελέτες του Αρχιμήδη για τα
ημικανονικά πολύεδρα, ένα έργο με τίτλο περί σφαιροποιίας,
καθώς και μια σειρά έργων μηχανικής (Περί ισορροπιών,
Περί ζυγών), οι οποίες μαζί με το σωζόμενο Επιπέδων
Ισορροπιών φαίνεται ότι αποτελούσαν μέρος μιας ευρύτερης
πραγματείας με τίτλο Στοιχεία περί μηχανικών. Επίσης,
ο Θέων αποδίδει στον Αρχιμήδη ένα έργο με τίτλο
Κατοπτρικά, ενώ ένα έργο περί πλινθίδων και κυλίνδρων
μνημονεύεται από τον Ήρωνα. Οι προηγούμενες αναφορές
δεν πρέπει να μας οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι το σύνολο
των έργων του Αρχιμήδη κυκλοφορούσε ευρέως στην
Αλεξάνδρεια κατά τον 3ο και τον 4ο αιώνα μ.Χ. Αντίθετα,
φαίνεται ότι ήδη από τις πρώτες δεκαετίες μετά το
θάνατο του Αρχιμήδη η εύρεση πλήρων αντιγράφων
ορισμένων τουλάχιστον από τα κείμενά του, κυρίως αυτών
που αφορούν τα καθαρά μαθηματικά, δεν ήταν εύκολη υπόθεση.
Αυτό προκύπτει από μια πληροφορία του σχολιαστή Ευτόκιου,
σύμφωνα με την οποία τα αντίγραφα του δεύτερου βιβλίου
της πραγματείας περί σφαίρας και κυλίνδρου, που είχαν
στη διάθεσή τους ο Διονυσόδωρος και ο Διοκλής, δύο
μαθηματικοί που ήκμασαν μόλις μία γενιά μετά το θάνατο
του Αρχιμήδη, ήταν ελλιπή, αφού δεν περιείχαν την
ανάλυση και τη σύνθεση ενός προβλήματος που ο Αρχιμήδης
υπόσχεται στην τέταρτη πρόταση ότι θα παραθέσει στο τέλος
του βιβλίου. Οι δύο μαθηματικοί επινόησαν δικές τους
λύσεις για το πρόβλημα, ενώ τη λύση του ίδιου του Αρχιμήδη
αποκατέστησε τελικά ο Ευτόκιος, στις αρχές του 60υ αιώνα μ.Χ.,
από ένα παλιό, ελλιπές και με πολλά λάθη χειρόγραφο, το
οποίο ο Ευτόκιος αναγνώρισε ως γνήσιο κείμενο του Αρχιμήδη
από τη σικελική δωρική διάλεκτο στην οποία ήταν γραμμένο,
καθώς και από την αρχαϊκή ορολογία που χρησιμοποιούσε.
Μια πρώτη σημαντική μορφή στην ιστορία της μετάδοσης των
έργων του Αρχιμήδη υπήρξε ο Ευτόκιος ο Ασκαλωνίτης.
http://img112.imageshack.us/img112/9311/a7sx7.jpg
Ο Ευτόκιος αναζήτησε χειρόγραφα των έργων του Αρχιμήδη,
αποκατέστησε το κείμενο όπου αυτό είχε υποστεί φθορές
(όπως αναφέρθηκε προηγουμένως) και σχολίασε τρία έργα,
το περί σφαίρας και κυλίνδρου, το Κύκλου μέτρησις και
το Επιπέδων ισορροπιών. Το αρχείο του Ευτόκιου περιήλθε,
στα μέσα του 60υ αιώνα, στα χέρια του Ισίδωρου του
Μιλήσιου, ενός από τους αρχιτέκτονες της Αγίας Σοφίας,
και μέσω αυτού μεταφέρθηκε από την Αλεξάνδρεια στην
Κωνσταντινούπολη. Εικάζεται δε ότι η μεταγραφή στην
αττική γλώσσα μερικών έργων του Αρχιμήδη οφείλεται
στον Ισίδωρο και στους μαθητές του. Πάντως, ούτε την
εποχή του Ισίδωρου ούτε νωρίτερα υπήρχε κάποια πλήρης
έκδοση του «συντάγματος» (cοrpus) των έργων του Αρχιμήδη.
Έτσι, ήταν μοιραίο να μην επιζήσουν όσα από τα έργα αυτά
διαβάζονταν λιγότερο.
Τίποτε δεν είναι γνωστό για την τύχη των έργων του Αρχιμήδη
κατά την περίοδο από το θάνατο του Ευτόκιου έως τα μέσα
του 9ου αιώνα. Τότε, στα τέλη της δεκαετίας του 850, ένας
πολυμαθής λόγιος και συνάμα πρακτικός άνθρωπος, ο Λέων ο
μαθηματικός, ορίστηκε διευθυντής της σχολής που ίδρυσε
ο Καίσαρας Βάρδας στο συγκρότημα των ανακτόρων της Μαγναύρας.
Η σχολή έγινε γρήγορα ένα πραγματικό κέντρο μάθησης, στο
οποίο φοίτησαν πολλοί και επιφανείς μαθητές. Δύο από τα
σωζόμενα χειρόγραφα με έργα του Αρχιμήδη περιέχουν
παρασελίδιες σημειώσεις που επαινούν τον Λέοντα για τις
γνώσεις του στη γεωμετρία.
Τον 9ο και το 10ο αιώνα η Βυζαντινή Αυτοκρατορία γνώρισε
μεγάλη ευημερία. Η Κωνσταντινούπολη ήταν πολύ πλούσια και
ασφαλής πόλη. Το παλάτι είχε γίνει κέντρο πολιτισμού και
τα μοναστήρια ήκμαζαν. Οι συνθήκες λοιπόν ήταν ευνοϊκές
για την άνθηση των γραμμάτων, ενώ τα εργαστήρια αντιγραφής
και αποκατάστασης χειρογράφων (scriptοria) γνώρισαν μεγάλη
ανάπτυξη. Σε αυτή την περίοδο, ίσως μάλιστα με πρωτοβουλία
του ίδιου του Λέοντα, αναζητήθηκαν και συγκεντρώθηκαν στην
Κωνσταντινούπολη αρκετά χειρόγραφα με έργα του Αρχιμήδη.
Έτσι, διαμορφώθηκε -πιθανώς κατά τον 90 αιώνα- ένας χειρόγραφος
κώδικας (ο Χάιμπεργκ τον έχει ονομάσει Κώδικας Α), ο οποίος
αποτέλεσε εν συνεχεία το αρχέτυπο του συνόλου της ελληνικής
χειρόγραφης παράδοσης των έργων του Αρχιμήδη, με μία μόνο
εξαίρεση: τον παλίμψηστο κώδικα, στον οποίο θα αναφερθούμε
παρακάτω. Ο Κώδικας Α δεν διασώζεται, το περιεχόμενό του
όμως μπορεί να ανασυγκροτηθεί από διάφορα αντίγραφα, που
έγιναν στη διάρκεια της Ιταλικής Αναγέννησης, και από
λατινικές μεταφράσεις του. Γνωρίζουμε έτσι ότι περιείχε τις
εξής επτά πραγματείες: Περί σφαίρας και κυλίνδρου, Κύκλου
μέτρησις, Επιπέδων ισορροπιών, περί κωνοειδέων και σφαιροειδέων,
περί ελίκων, ψαμμίτης και τετραγωνισμός ορθογωνίου κώνου τομής.
Επίσης, περιείχε τα σχόλια του Ευτόκιου στις τρεις πρώτες
πραγματείες, καθώς και τα Μετρικά του Ήρωνα. Η περίοδος
ευημερίας του Βυζαντίου έληξε με δραματικό τρόπο το 1204.
Το έτος αυτό ξεκίνησε, με τις ευλογίες του Πάπα Ιννοκέντιου Γ',
η Τέταρτη Σταυροφορία, με προορισμό τους Άγιους Τόπους.
Στην πορεία όμως οι σταυροφόροι παρεξέκλιναν του σκοπού τους,
κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη και τη λεηλάτησαν βάρβαρα.
Ήταν άλλωστε η πλουσιότερη πόλη της Ευρώπης και η επί επτά
αιώνες κύρια κιβωτός των αρχαίων ελληνικών κειμένων. Η λατινική
κατοχή διήρκεσε έως το 1261. Στην περίοδο αυτή ο κώδικας με
τα έργα του Αρχιμήδη πήρε, όπως και πλήθος άλλων ελληνικών
χειρογράφων του Βυζαντίου, το δρόμο προς τη Δύση. Μεταφέρθηκε
αρχικά στο Παλέρμο, στην αυλή των Νορμανδών που διοικούσαν
το βασίλειο της Σικελίας, και από εκεί στους διαδόχους τους
τού γερμανικού οίκου των Χοχενστάουφεν (Hοhenstaufen).
Την εποχή εκείνη η Σικελία άρχισε να μετατρέπεται σε ανθηρό
πνευματικό κέντρο και βασικό μέλημα των κυβερνώντων ήταν να
εμπλουτίσουν τις βιβλιοθήκες τους με τους θησαυρούς της
αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Μετά τη μάχη του Μπενεβέντο,
το 1266, όπου ο εκ του οίκου των Χοχενστάουφεν βασιλιάς
της Σικελίας Μανφρέδος ηττήθηκε από τον Γάλλο Κάρολο της Ανζού,
ολόκληρη η βιβλιοθήκη του Μανφρέδου (μαζί και ο κώδικας
με τα έργα του Αρχιμήδη) δωρίστηκε από τον Κάρολο στον Πάπα.
Έτσι, κατέληξε στην Παπική Βιβλιοθήκη του Βιτέρμπο (Viterbο).
http://img408.imageshack.us/img408/9803/a8hx4.jpg

Η ιστορία του κώδικα στα χρόνια που ακολούθησαν δεν είναι
γνωστή σε όλες τις λεπτομέρειες. Αυτά που γνωρίζουμε είναι
ότι χρησιμοποιήθηκε από τον Φλαμανδό δομινικανό μοναχό και
λόγιο Γουλιέλμο του Μέρμπερκε (περ. 1215-1297) για τη λατινική
μετάφραση των έργων του Αρχιμήδη που εκπόνησε το 1269, όταν
βρισκόταν στο Βιτέρμπο, ενώ από τους καταλόγους των βιβλίων
της Παπικής Βιβλιοθήκης, που συντάχθηκαν στα έτη 1295 και 1311,
προκύπτει ότι μέχρι τότε το χειρόγραφο ανήκε σε αυτή. Αργότερα
πέρασε σε ιδιωτικά χέρια (λόγου χάριν, κατά το έτος 1423
ανευρίσκεται στην κατοχή του Ρινουκι, ενός εμπόρου ελληνικών
χειρογράφων), ώσπου στα τέλη του 150υ αιώνα περιήλθε στην
κατοχή του ουμανιστή λογίου και καθηγητή των ελληνικών στη
Βενετία Γεωργίου Βάλλα (+ 1501). Εν τω μεταξύ, το χειρόγραφο
είχε αντιγραφεί τέσσερις φορές. Το αρχαιότερο από τα αντίγραφά
του που διασώζονται έγινε κατόπιν παραγγελίας του καρδινάλιου
Βησσαρίωνα και χρονολογείται μεταξύ των ετών 1455 και 1468.
Λίγα χρόνια νωρίτερα, γύρω στο 1450, εκπονήθηκε με βάση τον
Κώδικα Α μια δεύτερη λατινική μετάφραση των έργων του Αρχιμήδη
και των σχολίων του Ευτόκιου, από τον Ιάκωβο της Κρεμόνα
(Jacοbus Cremοnensis), κατόπιν εντολής του Πάπα Νικολάου του Ε ..
Τη μετάφραση αυτή αντέγραψε και βελτίωσε ο Ρεγιομοντάνος
(Regiοmοntanus, το αληθινό του όνομα ήταν Jοhannes Μϋl1er, 1436-1476)
περί το 1468, κατά τη διάρκεια του πρώτου ταξιδιου του στην Ιταλία.
Μετά το θάνατο του Βάλλα, ο Κώδικας Α, μαζί με πολλά από τα
βιβλία της ιδιωτικής συλλογής του, αγοράστηκε έναντι 800
χρυσών νομισμάτων της εποχής εκείνης από τον Αλβέρτο Πίο,
πρίγκιπα του Κάρπι (1475-1531). Ο επόμενος ιδιοκτήτης ήταν
ο καρδινάλιος Νικκολό Ριντόλφι (Niccοls Ridοlfi, t 1550).
Από το 1564 το χειρόγραφο εξαφανίστηκε και έκτοτε δεν βρέθηκε ποτέ.

http://img46.imageshack.us/img46/9606/a9yv8.jpg

Αναφέραμε ότι ο Κώδικας Α χρησιμοποιήθηκε από τον Γουλιέλμο του
Μέρμπεκε για τη λατινική μετάφραση των έργων του Αρχιμήδη που
εκπόνησε το 1269. Για τη μετάφρασή του, ο Γουλιέλμος χρησιμοποίησε
-εκτός από τον Κώδικα Α-και ένα δεύτερο χειρόγραφο (ο Χάιμπεργκ
το ονόμασε Κώδικας Β), που περιείχε έργα μηχανικής και οπτικής
διαφόρων συγγραφέων, από τα οποία μετέφρασε μόνο τα δύο βιβλία
του Όχουμένων του Αρχιμήδη, τα οποία δεν περιλαμβάνονταν στον
Κώδικα Α. Ο Κώδικας Β ανήκε και αυτός στην Παπική Βιβλιοθήκη
(αναφέρεται στους καταλόγους του 1295 και του 1311) και δεν
διασώθηκε. Χάθηκε, πιθανώς το 140 αιώνα. Έτσι, μέχρι τα τέλη
του 190υ αιώνα το Όχουμένων ήταν γνωστό μόνο από τη λατινική
μετάφραση του Γουλιέλμου, ενώ ακόμη και σήμερα ένα μέρος του
το γνωρίζουμε μόνο χάρη στη μετάφραση αυτή.
Η πρώτη δια του τύπου έκδοση των συγγραμμάτων του Αρχιμήδη
έγινε στη Βασιλεία το 1544 από τον Βενατόριους (Ίhοmas Gechauff
Venatοrius). Περιελάμβανε το ελληνικό κείμενο μαζί με τα σχόλια
του Ευτόκιου (από ένα χειρόγραφο του 160υ αιώνα, καταγόμενο
από τον Κώδικα Α) και τη λατινική μετάφραση του Ιάκωβου της
Κρεμόνας, όπως τη διόρθωσε ο Ρεγιομοντάνος. Το 1558 εμφανίστηκε
στη Βενετία μια νέα λατινική μετάφραση με βάση την έκδοση της
Βασιλείας ενός αριθμού έργων του Αρχιμήδη. Τη μετάφραση εκπόνησε
ο Φεντερίκο Κομμαντίνο από το Ούρμπινο (Federicο Cοmmandinο,
1509-1575), η μεγαλύτερη αυθεντία των αρχαίων ελληνικών
μαθηματικών και κορυφαίος μεταφραστής της εποχής εκείνης.
Η μετάφραση περιελάμβανε τα έργα Κύκλου μέτρησις, Περί ελίκων,
Τετραγωνισμός ορθογωνίου κώνου τομής, Περί κωνοειδέων και
σφαιροειδέων και τον Ψαμμίτη. Λίγο αργότερα, το 1565, ο Κομμαντίνο
συμπλήρωσε την έκδοσή του με τη μετάφραση του Όχουμένων.
Προς το τέλος του 160υ αιώνα δημοσιεύθηκε μια νέα λατινική
μετάφραση όλων των σωζόμενων έργων του Αρχιμήδη από τον
Φραντσέσκο Μαυρόλυκο (Francescο Maurοlicο, 1494-1575).
Το 170 και 180 αιώνα οι γνώσεις μας για το έργο του Αρχιμήδη
εμπλουτίστηκαν από δύο νέες ανακαλύψεις.
Συγκεκριμένα, το 1659 και το 1661 δημοσιεύθηκαν δύο λατινικές
μεταφράσεις ενός έργου του Άραβα μαθηματικού Τάμπιτ ιμπν Κούρα
(Ίhabit Ibn Qurra, t 901), το οποίο περιείχε μεταξύ άλλων την
αραβική απόδοση του Βιβλίου των λημμάτων (Liber assumptοrum)
του Αρχιμήδη. Επίσης, το 1773 ο Γερμανός ποιητής Λέσιγκ
(G.E. Lessing, 1729-1781) εξέδωσε ένα επίγραμμα, στο οποίο
διατυπώνεται το Βοεικόν πρόβλημα, το οποίο οι αρχαίες πηγές
αποδίδουν στον Αρχιμήδη. Ο Λέσιγκ ανακάλυψε το επίγραμμα
στη βιβλιοθήκη της κωμόπολης Βολφερμπούτελ, όπου εργαζόταν
ως βιβλιοθηκάριος.

Litsa,

τσέκαρε κ αυτό εδώ

Οι φιλολογικές έρευνες της χειρόγραφης παράδοσης (ελληνικής,
λατινικής, αραβικής) των έργων του Αρχιμήδη, που σκιαγραφήσαμε
έως τώρα, ολοκληρώθηκαν στα τέλη του 190υ αιώνα, όταν ο
Χάιμπεργκ επιμελήθηκε την αρτιότερη και πληρέστερη έως τότε
κριτική έκδοση των Απάντων του Αρχιμήδη και των σχολίων του
Ευτόκιου. Η έκδοση έγινε σε τρεις τόμους, κατά τα έτη 18801881,
και δημοσιεύθηκε στην περίφημη Τοϋβνεριανή Βιβλιοθήκη Ελλήνων
και Ρωμαίων Συγγραφέων (Bibliοtheca Scriptοrum Graecοrum et
Rοmanοrum Teubneriana) του οίκου Τόυμπνερ της Λειψίας.

Ο ΠΑΛΙΜΨΗΣΤΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ ΤΩΝ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ
Οι γνώσεις μας για το έργο του Αρχιμήδη διευρύνθηκαν πολύ
από νέες ανακαλύψεις που έγιναν στη διάρκεια του 200ύ αιώνα.
Η σπουδαιότερη από αυτές ήταν η ανακάλυψη του παλίμψηστου
κώδικα των Ιεροσολύμων, ο οποίος περιείχε κάποια κείμενα
που έως τότε δεν ήταν γνωστά. Η εξιστόρηση της ανακάλυψης
έχει ως εξής:
Το έτος 1899 ο ιστοριοδίφης Αθανάσιος Παπαδόπουλος- Κεραμεύς
(1856-1912) σημείωνε στον τέταρτο τόμο του καταλόγου των
χειρογράφων τών ανά τον κόσμο βιβλιοθηκών του Πατριαρχείου
των Ιεροσολύμων την ύπαρξη ενός παλίμψηστου χειρογράφου
μαθηματικού περιεχομένου, το οποίο ανήκε στη βιβλιοθήκη
του μετοχίου του Παναγίου Τάφου στην Κωνσταντινούπολη,
όπου ήταν καταχωρισμένο ως Κώδιξ ίεροσολυμιτικος, υπ' αριθ. 355.
Παρέθεσε μάλιστα και ένα μικρό δείγμα του μαθηματικού
κειμένου που μπόρεσε να διαβάσει. Ο Παπαδόπουλος πρόσθεσε
επίσης την πληροφορία ότι το χειρόγραφο περιέχει μια
επιγραφή του 160υ αιώνα, η οποία αναφέρει ότι ανήκε
στη μονή του Αγίου Σάββα. Η επιγραφή αυτή δεν διασώζεται
σήμερα. Παλίμψηστα λέγονται τα χειρόγραφα των οποίων
έχει αποξεσθεί το αρχικώς γραμμένο κείμενο για να
γραφεί νέο. Στο εν λόγω παλίμψηστο είχε γραφεί λειτουργικό
ευχολόγιο (δηλαδή ένα λειτουργικό βιβλίο της ορθόδοξης
εκκλησίας, που περιέχει το τελετουργικό τυπικό των
διαφόρων ακολουθιών και τις ανάλογες κατά περίσταση ευχές)'
κάτω όμως από αυτό διακρίνονταν τα ίχνη γραφής κάποιου
μαθηματικού συγγράμματος. Σήμερα γνωρίζουμε ότι το
χειρόγραφο βρισκόταν στο μετόχιο τουλάχιστον από το 1846,
δεδομένου ότι μνημονεύεται σε περιηγητικό βιβλίο με
τίτλο Ταξίδια στην Ανατολή (Reise in der Οrient), που
εκδόθηκε εκείνο το έτος στη Λειψία από τον Γερμανό
λόγιο και μελετητή της Βίβλου Κονσταντίν φον Τίσεντορφ
(Kοnstantin νοn Tischendοrf, 1815-1874), ο οποίος είναι
γνωστός κυρίως για την ανακάλυψη του περίφημου Σιναίτικού
κώδικα (Cοdex SinαiticUS) της Βίβλου. Ο Τίσεντορφ είχε
επισκεφθεί την Πατριαρχική Βιβλιοθήκη, όπως αναφέρει τη
βιβλιοθήκη του μετοχίου, όπου εντόπισε το παλίμψηστο
χειρόγραφο, από το οποίο μάλιστα αφαίρεσε ένα φύλλο που
πουλήθηκε αργότερα από τους κληρονόμους του και ανήκει
σήμερα στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ.
Φαίνεται ότι πρόθεσή του ήταν από το φύλλο αυτό να
ταυτοποιήσει το μαθηματικό περιεχόμενο του παλίμψηστου
χειρογράφου προκειμένου να το πουλήσει σε ενδιαφερόμενους
αγοραστές - ένας σκοπός που δύσκολα συμβιβάζεται με τις
θεολογικές ανησυχίες του. Πάντως, ούτε ο Τίσεντορφ ούτε
μισό αιώνα αργότερα ο ΠαπαδόπουλοςΚεραμεύς μπόρεσαν να
αναγνωρίσουν το κείμενο του Αρχιμήδη που περιείχε το χειρόγραφο.
Τη δημοσίευση του Παπαδόπουλου παρατήρησε ο Γερμανός
ιστορικός των μαθηματικών Χέρμαν Σένε (Hermann Schοne),
ο οποίος είναι γνωστός από τις εκδόσεις έργων του Ήρωνα
στον οίκο Τόυμπνερ. Ο Σένε την ανακοίνωσε στον Χάιμπεργκ,
ο οποίος αναγνώρισε αμέσως (από το δείγμα που είχε δημοσιευτεί)
ότι πρόκειται για κείμενο του Αρχιμήδη. Ο Χάιμπεργκ προσπάθησε
αρχικά να επιτύχει διά της διπλωματικής οδού τη μεταφορά του
χειρογράφου στην Κοπεγχάγη. Επειδή όμως τα διαβήματά του
δεν τελεσφόρησαν, αναγκάστηκε να μεταβεί ο ίδιος στην
Κωνσταντινούπολη. Πράγματι, το 1906 μετέβη στην Κωνσταντινούπολη,
όπου μελέτησε το χειρόγραφο, διαπίστωσε ότι περιείχε έργα
του Αρχιμήδη και αποκρυπτογράφησε μεγάλο μέρος του κειμένου
χρησιμοποιώντας έναν απλό μεγεθυντικό φακό. Τα κείμενα που
αναγνώρισε ο Χάιμπεργκ ότι περιείχε ο κώδικας ήταν το περί σφαίρας
και κυλίνδρου, το Περί ελίκων, τμήματα από το Κύκλου μέτρησις
και το Επιπέδων ισορροπιών, τμήματα από το δεύτερο βιβλίο
του Όχουμένων, τα οποία μέχρι τότε ήσαν γνωστά μόνο από τη
λατινική μετάφραση του Γουλιέλμου του Μέρμπεκε, καθώς και
τη μέχρι τότε άγνωστη αρχή του Στομαχίου. Όμως, το σπουδαιότατο
εύρημα που ήλθε στο φως με το Παλίμψηστο ήταν η πραγματεία
Περί τών μηχανικών θεωρημάτων, προς Ερατοσθένη έφοδος, την
ύπαρξη της οποίας γνωρίζαμε έως τότε από δύο μόνο πηγές:
από το λήμμα για τον μαθηματικό και αστρονόμο της Ύστερης
Ελληνιστικής Περιόδου Θεοδόσιο (περιέχεται στο βυζαντινό
λεξικό της Σούδας, όπου αναφέρεται ότι ο Θεοδόσιος έγραψε
ένα σχόλιο στην πραγματεία αυτή), καθώς και από τρεις
αναφορές που περιέχονται στα Μετρικά του Ήρωνα. Η ανακάλυψη
του Χάιμπεργκ έκανε γνωστή για πρώτη φορά την ίδια την
πραγματεία του Αρχιμήδη, έστω κι αν στο χειρόγραφο δεν
περιέχεται ολόκληρο το κείμενό της. Καρπός αυτής της
πρώτης επαφής του Χάιμπεργκ με το χειρόγραφο ήταν ένα
άρθρο που δημοσιεύθηκε το 1907 στο γερμανικό περιοδικό
Hermes. Ο Χάιμπεργκ εξέτασε εκ νέου το χειρόγραφο το 1908.
Κατόπιν, επιμελήθηκε τη νέα βελτιωμένη -και θεωρούμενη
μέχρι πρόσφατα οριστική- κριτική έκδοση των έργων του
Αρχιμήδη. Η έρευνα που γίνεται αυτόν τον καιρό γύρω
από τον κώδικα έχει φέρει στο φως μερικά άκρως εντυπωσιακά
στοιχεία για την ιστορία του. Ο κώδικας γράφτηκε κατά το
τρίτο τέταρτο του 10ου αιώνα, πιθανώς στην Κωνσταντινούπολη.

http://img46.imageshack.us/img46/2808/b1jj6.jpg

Περιείχε τουλάχιστον τα επτά έργα του Αρχιμήδη που
αναφέρθηκαν προηγουμένως. Αργότερα, ο κώδικας μετατράπηκε
σε παλίμψηστο. Πότε και πού έγινε αυτό; Ποιος ήταν
ο υπεύθυνος γι' αυτή την πράξη; Στα ερωτήματα αυτά μέχρι
πρότινος δεν υπήρχε απάντηση. Όμως, το Μάρτιο του τρέχοντος
έτους μια ομάδα επιστημόνων του Synchrοtrοn Radiatiοn Labοratοry (SSRL)
του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ κατόρθωσε να διαβάσει σε
μια σελίδα του χειρογράφου κάτι που κανείς έως τότε δεν
είχε κατορθώσει: την ταυτότητα του μοναχού που έσβησε το
κείμενο του Αρχιμήδη και έγραψε επάνω από αυτό το λειτουργικό
ευχολόγιο. Το όνομα του μοναχού ήταν Ιωάννης Μύρωνας.
Ο Μύρωνας ολοκλήρωσε το έργο της μετατροπής του χειρογράφου
του Αρχιμήδη σε εκκλησιαστικό κείμενο στις 14 Απριλίου 1229
στην Ιερουσαλήμ. Μετά τη μετατροπή του σε λειτουργικό βιβλίο,
ο κώδικας μεταφέρθηκε στη μονή του Αγίου Σάββα (Λαύρα του
Αγίου Σάββα), το ελληνορθόδοξο μοναστήρι που, κατά
την παράδοση, ιδρύθηκε το έτος 483 από τον Άγιο Σάββα
και αναδείχθηκε γρήγορα σ' ένα πολύ σημαντικό πνευματικό
κέντρο. Βρίσκεται στην έρημο της Ιουδαίας, μεταξύ της
Βηθλεέμ και της Νεκράς Θάλασσας. Η μονή είχε ένα πολύ
καλά οργανωμένο βιβλιογραφικό εργαστήριο (scriptοrium)
και η βιβλιοθήκη της, το έτος 1834, περιείχε περισσότερα
από 1.000 χειρόγραφα. Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς Το
χειρόγραφο του Αρχιμήδη μεταφέρθηκε στη μονή του Αγίου Σάββα
Θεωρείται βέβαιο ότι αυτό έγινε πριν από το 160 αιώνα.
Είναι βέβαιο επίσης ότι έως τα μέσα της δεκαετίας του 1840
το χειρόγραφο είχε μεταφερθεί στο μετόχι του Παναγίου Τάφου
στην Κωνσταντινούπολη, όπου το βρήκε ο Τίσεντορφ.
Ακόμη πιο σκοτεινή είναι η ιστορία του χειρογράφου από την
εποχή που το μελέτησε ο Χάιμπεργκ και μετά. Ιδιαιτέρως,
πλήρες σκοτάδι καλύπτει την περίοδο έως τα πρώτα χρόνια
της δεκαετίας 1920-1930, οπότε, κάτω από άγνωστες συνθήκες,
πέρασε σ' έναν Γάλλο ιδιώτη. Το Πατριαρχείο των Ιεροσολύμων
ισχυρίζεται βάσιμα ότι το χειρόγραφο εκλάπη, δεδομένου ότι
το μετόχι δεν είχε καμία αρμοδιότητα να εκποιεί χειρόγραφα
της βιβλιοθήκης του χωρίς άδεια από τον ίδιο τον Πατριάρχη,
και τέτοια άδεια για πώληση του κώδικα του Αρχιμήδη δεν
δόθηκε ποτέ. Έκτοτε, το χειρόγραφο παρέμενε στη συλλογή
της γαλλικής οικογένειας, ώσπου στα τέλη του 1998 δόθηκε
προς δημοπρασία στον οίκο δημοπρασιών Κρίστις (Christie's).
Η δημοπρασία έγινε στις 29 Οκτωβρίου 1998 στη Νέα Υόρκη
και το χειρόγραφο πωλήθηκε έναντι 2.200.050 δολαρίων σε
Αμερικανό συλλέκτη, του οποίου η ταυτότητα παραμένει
άγνωστη. Τον Ιανουάριο του 1999 ο νέος ιδιοκτήτης
παρέδωσε το χειρόγραφο στο Μουσείο Τεχνών Βάλτερς
(Walters Art Museum) της Βαλτιμόρης για συντήρηση,
επεξεργασία και επιστημονική μελέτη. Έκτοτε, έχει αρχίσει
ένα πολύ σημαντικό έργο -χρηματοδοτούμενο εν μέρει
από τον Ιδιο τον ιδιοκτήτη- γύρω από το χειρόγραφο,
με θεαματικά και ανέλπιστα, θα έλεγε κανείς, αποτελέσματα.
Για τα αποτελέσματα αυτά, ο αναγνώστης μπορεί να
ενημερωθεί σε άλλες σελίδες της παρούσας έκδοσης.

"κείμενο Ιωάννης Χριστιανίδης" Περιοδικό GEO (σκαναρισμένο και αντιγραφή μέρους από μένα)