Eπιστρέφοντας λοιπόν στο κεντρικό θέμα της συζήτησης, θα επιχειρήσω να προσθέσω κι εγώ μερικούς προβληματισμούς, με αφορμή κάποια σχετικά που διάβασα πρόσφατα σε ένα βιβλίο.
Καταρχήν, νομίζω πως χρειάζεται να σημειώσουμε πως αυτή είναι μια συζήτηση που γίνεται δύσκολα, επειδή για να γίνει σωστά χρειάζεται να ξεκαθαρίσουμε ορισμένες έννοιες,
όπως π.χ. τί είναι ο μύθος ; πώς και γιατί εμφανίζονται/χρησιμοποιούνται οι μύθοι ; τί είναι οι θρησκείες ; τί μπορεί να μας δείξει μια συγκριτική μελέτη, μια έρευνα της θρησκειολογίας
σχετικά με τους μύθους και τις θρησκείες ; Μια καλή και οργανωμένη παρακολούθηση όλων αυτών, μπορεί τελικά να μας οδηγήσει σε τελείως διαφορετικά ερωτήματα όπως αν υπάρχουν
ή μπορεί να υπάρξουν θρησκείες που
να μην είναι μύθοι ; και τελικά να μας θέσουν το όλο ζήτημα υπό άλλη σκοπιά και την όλη εξέτασή μας υπό διαφορετική οπτική γωνία.
Όμως, όλα αυτά ίσως να είναι και μέρος ενός ''μπερδέματος'' το οποίο θα προσπαθήσουμε να θίξουμε κάπως σε αυτό το post...
To βιβλίο είναι το ''
Σύντομη Ιστορία του Μύθου'' της Κάρεν Άρμστρονγκ, η οποία νομίζω πως εκφράζει μια ενδιαφέρουσα θέση πάνω στο θέμα επειδή, κατά κάποιο τρόπο, εκφράζει
μια ενδιάμεση θέση. Η Άρμστρονγκ είναι πρώην μοναχή, εντάχθηκε σε μία ρωμαιοκαθολική αδελφότητα από την εφηβεία της, ενώ αργότερα σπούδασε αγγλική λογουτεχνία, θρησκειολογία
και θεολογία στην Οξφόρδη, εγκαταλείποντας τελικά τον μοναχισμό. Σήμερα θεωρείτε μια από τις πιο καταξιωμένες συγγραφείς πάνω σε αυτά τα θέματα και χαίρει γενικώς εκτιμήσεως...
Το ενδιαφέρον της θέσης της είναι ότι, ενώ δεν αρνείται την ιστορική ύπαρξη του προσώπου Ιησού (ίσως λόγω και του παρελθόντος της ως μοναχής), παραδέχεται ότι -φυσικά-
ο Χριστιανισμός είναι ένας μύθος.
Έχω ξεχωρίσει ορισμένα αποσπάσματα, λοιπόν, που νομίζω πως θα μας βοηθήσουν να αντιληφθούμε αυτή την θέση και, νομίζω, να μπούμε στην ουσία του θέματος...
Παράθεση:
Λόγω του πνεύματος αμφισβήτησης που επικράτησε στις δυτικές κοινωνίες, μετά τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, οι μονοθεϊστές προσπαθούσαν κατά περιόδους να εναρμονίσουν την θρησκεία με την ορθολογική βάση της φιλοσοφίας…
Οι τρεις μονοθεϊστικές λατρείες ισχυρίζονται, εν μέρει τουλάχιστον, ότι έχουν ιστορική και όχι μυθολογική βάση. Οι άλλες μεγάλες θρησκευτικές ομάδες (Ινδουισμός, Βουδισμός, κτλ) έχουν λιγότερο διφορούμενη στάση απέναντι στον μύθο…
Ο Ιουδαϊσμός είχε παράδοξη στάση απέναντι στην μυθολογία… Έμοιαζε να ανταγωνίζεται τους μύθους των άλλων εθνοτήτων, αλλά πολλές φορές αντλούσε από αυτές τις ξένες ιστορίες για να εκφράσει το εβραϊκό όραμα. Επιπλέον, ο Ιουδαϊσμός συνέχισε να εμπνέει ολοένα και περισσότερους μύθους : ένας από αυτούς ήταν και ο Χριστιανισμός. Ο Ιησούς και οι πρώτοι μαθητές του ήταν Εβραίοι και βαθύτατα επηρεασμένοι από την εβραϊκή πνευματική παράδοση, όπως και ο Απόστολος Παύλος, στον οποίο μπορούμε να αποδώσουμε την μυθοποίηση της μορφής του Ιησού. Αυτό δεν το λέω με υποτιμητική έννοια…
Αν ένα ιστορικό γεγονός δεν μυθοποιηθεί, δεν μπορεί να γίνει πηγή θρησκευτικής έμπνευσης. Ο μύθος είναι ένα περιστατικό που κατά κάποιον τρόπο συνέβη κάποτε, αλλά και εξακολουθεί να συμβαίνει στο διηνεκές. Ένα περιστατικό πρέπει να απελευθερωθεί, σαν να λέμε, από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό μιας συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου για να μπορέσει να μπει στην ζωή των πιστών…
Ο Απόστολος Παύλος έκανε το ίδιο με τον Ιησού. Δεν τον ενδιέφερε και πολύ η διδασκαλία του Ιησού, την οποία πολύ σπάνια παραθέτει, ή τα περιστατικά της επίγειας ζωής του. «Ακόμα και αν γνωρίζαμε κάποτε τον Χριστό κατά σάρκα», γράφει στους Κορινθίους, «σήμερα δεν τον ξέρουμε με αυτή την μορφή». Αυτό που είχε σημασία ήταν το ‘‘μυστήριο’’ (μια λέξη που ετυμολογικά συγγενεύει με τον ‘‘μύθο’’) του θανάτου και της ανάστασής του. Ο Παύλος είχε μετατρέψει τον Ιησού στο διαχρονικό, μυθικό ήρωα που πεθαίνει και ανασταίνεται σε καινούρια ζωή…
{σε άλλο σημείο(κεφάλαιο) αναφέρεται ότι : Όλοι οι πολιτισμοί ανέπτυξαν παρόμοιες μυθολογίες για ηρωικά κατορθώματα… Τόσο βαθιά ριζωμένος είναι ο μύθος του ήρωα, που ακόμα και οι ζωές ιστορικών προσώπων, όπως ο Βούδας, ο Ιησούς ή ο Μωάμεθ, παρουσιάζονται με τρόπο που να ταιριάζει σε αυτό το αρχετυπικό μοντέλο…}
Ο Ιησούς δεν ήταν πια μια απλή ιστορική μορφή αλλά μια πνευματική πραγματικότητα στην ζωή των Χριστιανών, μέσω του τελετουργικού και της ηθικής υποχρέωσης να ζουν μια ζωή εξίσου ανιδιοτελή με εκείνη του Ιησού… Ήξεραν ότι ο μύθος είναι αληθινός, όχι λόγω των ιστορικών αποδείξεων, αλλά γιατί οι ίδιοι είχαν πράγματι μεταμορφωθεί…
|
Μπορούμε να πούμε ότι μια ορθολογική, πραγματιστική κριτική απέναντι στην θρησκεία εμφανίζεται πάντα μαζί με την εμφάνιση ανθρώπων που δίνουν μεγαλύτερη σημασία σε μια άλλη πνευματική ανθρώπινη δραστηριότητα, στην εφαρμογή του ‘‘ορθού λόγου’’ για την εξέταση των πραγμάτων.
Έτσι εμφανίζεται και στην ελληνική αρχαιότητα όπου έχουμε φιλοσόφους που επικρίνουν τους μύθους σχετικά με το Δωδεκάθεο, που λένε πως είναι αστείο να πιστεύουμε αυτές τις ιστορίες για τον Δία και τους άλλους θεούς, που ακόμη κατηγορούν και τα έπη του Ομήρου ότι είναι γεμάτα ψέματα και ότι δεν θα έπρεπε να τους δίνεται τόση αξία.
Αλλά την μεγαλύτερη και πιο αποφασιστική αλλαγή ως προς αυτό την έχουμε κατά τον 16ο και 17ο αιώνα στην Ευρώπη, με την εμφάνιση της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού. Τότε περνάμε πια για τα καλά στον μοντέρνο, σύγχρονο κόσμο, με την επιστήμη και την τεχνολογία να αποκτούν το πάνω χέρι, τις παλιές δομές να εγκαταλείπονται, και το χάσμα μεταξύ ‘‘μύθου’’ και ‘‘ορθού λόγου’’ να γίνεται πια αγεφύρωτο στην οπτική του ανθρώπου – αυτό το χάσμα βιώνουμε και ανάμεσα σε αυτό τραμπαλιζόμαστε μέχρι σήμερα…
Στο βιβλίο αναφέρεται ένα ενδιαφέρον απόσπασμα για την σχέση του Νεύτωνα με το δόγμα της Τριαδικότητας του Θεού :
Παράθεση:
Όλοι οι μύθοι της θρησκείας έπρεπε να υποβληθούν σε αυστηρή κριτική και αν αντέβαιναν στα αποδειδεγμένα γεγονότα, θα έπρεπε να απορριφθούν…
…Θεωρούσε πως είχε αποστολή να αποκαθάρει τον Χριστιανισμό από δόγματα όπως η Τριάδα, που αντέβαιναν στους νόμους της λογικής. Του ήταν αδύνατο να δει ότι αυτό το δόγμα είχε επινοηθεί από τους Έλληνες θεολόγους το 4ο αιώνα ως μύθος, παρόμοιος με εκείνον των Εβραίων Καβαλιστών. Όπως γράφει ο Γρηγόριος Νύσσης, ο Πατέρας, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα δεν ήταν αντικειμενικά και οντολογικά γεγονότα αλλά απλώς «όροι χρησιμοποιούμενοι» με σκοπό να εξηγήσουν τον τρόπο με τον οποίο η «ανείπωτη κι ανομολόγητη» θεία φύση προσαρμόζεται στους περιορισμούς του ανθρώπινου μυαλού μας…
Μόνο ο ‘‘λόγος’’ μπορούσε να μας οδηγήσει στην αλήθεια και ο Χριστιανισμός έπρεπε να απαλλαγεί απ’ οτιδήποτε μυστηριώδες ή μυθικό. Οι παλιοί μύθοι είχαν αρχίσει να ερμηνεύονται ως ‘‘λόγοι’’, μια εντελώς καινούρια εξέλιξη που ήταν καταδικασμένη ν’ απογοητεύσει, γιατί αυτές οι ιστορίες δεν ήταν και δεν είχαν υπάρξει ποτέ πραγματικές…
|
Τέλος, ας αναφέρω και ένα τρίτο σημαντικό σημείο :
Παράθεση:
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Ελληνορθόδοξοι Χριστιανοί περιφρονούσαν αυτά τα ορθολογικά σχέδια. Ήξεραν την δική τους ελληνική παράδοση και ήξεραν καλά ότι ο ‘‘λόγος’’ και ο ‘‘μύθος’’ δεν μπορούσαν, όπως είχε εξηγήσει ο Πλάτωνας, να αποδείξουν την ύπαρξη του Καλού. Κατά την άποψή τους, η μελέτη της θεολογίας δεν μπορούσε να είναι άσκηση ορθολογισμού… Η θεολογία είχε ισχύ μόνο εάν ήταν αξεχώριστη από την προσευχή και το τυπικό της λατρείας. Οι Μουσουλμάνοι και οι Εβραίοι κατέληξαν τελικά στο ίδιο συμπέρασμα…
{σε ένα άλλο σημείο(κεφάλαιο) αναφέρεται ότι : παρά τα μνημειώδη επιτεύγματα του ελληνικού ορθολογισμού, ο ορθολογισμός αυτός δεν είχε καμία επίδραση στην ελληνική θρησκεία. Οι Έλληνες συνέχισαν να θυσιάζουν στους θεούς τους, να συμμετέχουν στα Ελευσίνια μυστήρια και να τελούν τις θρησκευτικές γιορτές τους μέχρι τον 6ο αιώνα π.Χ., οπότε αυτή η θρησκεία κατεπνίγη βίαια από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό κι αντικαταστάθηκε από τον μύθο του Χριστιανισμού…}
Ακριβώς την στιγμή που οι Εβραίοι και οι Μουσουλμάνοι είχαν αρχίσει να εγκαταλείπουν την ιδέα να εκλογικεύσουν την μυθολογία τους, οι Χριστιανοί της Δύσης αρπάχτηκαν από την ίδια ιδέα με έναν ενθουσιασμό που στο εξής δεν θα τους εγκατέλειπε ποτέ…
|
Oι μύθοι είναι αυτοί που μιλούν στις καρδιές μας, και οι θρησκείες ήταν πάντοτε μυθικές...
Υπήρχε μια εποχή που οι άνθρωποι δεν αναρωτιόντουσαν καν (δεν τίθετο τέτοιο ζήτημα για να αναρωτηθούν) αν το θρησκευτικό τους σύστημα ήταν ''πραγματικό'' (φυσικά και ήταν).
Δεν τους ενδιέφερε αν ήταν ιστορικό πρόσωπο ο Ορφέας, ο Διόνυσος ή ο Όσιρης, ίσως να είχαν υπάρξει ως ιστορικά πρόσωπα κάποια στιγμή, αλλά η θρησκεία είχε να κάνει με τον μύθο,
με μια θεϊκή πραγματικότητα που τους έφερνε σε μια πιο άμεση επαφή με αυτό που αντιλαμβάνονταν ως θεϊκό μέσα στον κόσμο, με κάτι που είχε να κάνει με ένα τελετουργικό και με ένα πρότυπο συμπεριφοράς.
(συνεχίζεται...)