Ο παππούς Νταμαβόι(домовой)

[Marsia]

Μιλούσα πρόσφατα με μια φίλη(και συμφοιτήτρια) μου ρωσικής καταγωγής για ελληνικούς και ρωσικούς θρύλους και σε ποια σημεία ταυτίζονται. Λόγω του αντικειμένου των σπουδών μας αυτά για τα οποία συζητούσαμε μου ήταν λίγο-πολύ γνωστά. Στη συζήτηση δεν άργησε να έρθει και ο παππούς домовой, στον οποίο πιστεύουν στη Ρωσία μέχρι και σήμερα.

Ο домовой είναι το πνεύμα του σπιτιού και οι ιστορίες γι' αυτόν ξεκινούν από τον 8ο αιώνα(μπορεί και πολύ πιο πριν), από την δημιουργία δηλαδή του πρώτου ρωσικού κράτους(η Παλαιά Ρους). Πριν τον εκχριστιανισμό, οι κάτοικοι της Ρους ήταν ειδωλολάτρες. Η μυθολογία του χωριζόταν σε δύο μέρη: την ανώτερη(με θεότητες όπως αυτές του αρχαίου ελληνικού 12θεου) και την κατώτερη(με πνεύματα και διάφορα πλάσματα), η οποία ήταν και πιο σημαντική, καθώς εμπλεκόταν στον καθημερινό τους βίο. Η σημασία της γίνεται φανερή και απ' το γεγονός ότι οι θρύλοι και οι παραδόσεις της κατώτερης μυθολογίας έχουν επιβιώσει μέχρι σήμερα στη Ρωσία και υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που ακόμη και τώρα τις πιστεύουν.

Το όνομα домовой βγαίνει από τη λέξη дом(ντομ=σπίτι), σημαίνει δηλαδή κάτι σαν "σπιτίσιος". Όπως λέει και τ' όνομά του, ο παππούς домовой είναι το πνεύμα του σπίτιού, αυτό που κάθε σπίτι έχει. Συνδέεται έντονα με την οικογένεια. Όπως στις περισσότερες λαϊκές παραδόσεις -ελληνικές και ξένες- ο домовой μένει στην καρδιά του σπιτιού, την εστία. Ο θρύλος λέει ότι είναι μια φιλική οντότητα μέχρι να τον εκνευρίσεις. Ο домовой θέλει να ζει σ' ένα ήσυχο σπίτι, χωρίς πολλούς καβγάδες και φωνές. Όταν ο домовой εκνευρίζεται μπορεί να κάνει ένα ολόκληρο σπίτι στάχτες(απ' τη φωτιά της εστίας). Συνήθως είναι ένα ήσυχο πνεύμα, όμως, και δεν κάνει κακό στην οικογένεια του σπιτιού.
Το πόσο συνυφασμένος είναι με το σπίτι και τη ζωή της οικογένειας -όπως και το πόσο αγαπητός είναι- γίνεται φανερό από την προσφώνηση "παππούς". Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι ο домовой γεννιέται παππούς και πεθαίνει μωρό. Οι ρώσοι συνήθιζαν να αφήνουν ψωμί και αλάτι(σε κάποιες περιοχές κι ένα ποτηράκι βότκα) για να καλοπιάσουν τον домовой.

Σε μερικές περιοχές, μάλιστα, ο ιδιοκτήτης του σπιτιού έλεγε το παρακάτω στιχάκι για να κάνει τον домовой να βοηθήσει με τις δουλειές του σπιτιού:

Знай своё место, знай своё место.
Ты домовой должен дом стеречь, хозяйство беречь,
Да хозяйке угождать, а не воевать,
Знай своё место, знай своё место.

σε ελεύθερη μετάφραση "μάθε τη θέση σου, μάθε τη θέση σου. домовой πρέπει να προσέχεις το σπίτι, να βοηθήσεις με τα οικιακά. πες ναι στον ιδιοκτήτη(στο αφεντικό), μην παλεύεις. μάθε τη θέση σου, μάθε τη θέση σου.

Λέγεται, πως πριν ή μετά το θάνατο ενός προσώπου στην οικογένεια ακούγεται το κλάμα του домовой. Όταν ο домовой έχει τα κέφια του βοηθάει στις δουλείες του σπιτιού(καθάρισμα, σκούπισμα, πλύσιμο πιάτων). Πολλοί λένε ότι τον ακούν να κάνει τις δουλειές της νοικοκυράς όταν αυτή κοιμάται. Σε μερικές παραδόσεις στα μέλη της οικογένειας που συμπαθεί τους κάνει τα μαλλιά μπούκλες και τα μούσια πλεξούδες, ενώ εκείνους που δε συμπαθεί του χτυπά και τους γεμίζει μελανιές. Πολλές φορές προειδοποιεί την οικογένεια για μια δυστυχία που πρόκειται να έρθει. Πιστεύεται, επίσης, ότι δε συμπαθεί τους καθρέφτες και αυτούς που κοιμούνται κοντά ή κάτω απ' το κατώφλι της πόρτας.
Είναι, επίσης, ένα πολύ παιχνιδιάρικο στοιχείο του σπιτιού. Το πιο συχνό πείραγμα του домовой είναι να παίρνει τα πράγματα της οικογένειας και να τα τοποθετεί στα πιο απίθανα σημεία ή να τα εξαφανίζει για μήνες. Άλλες φορές κουνάει τις κουρτίνες ή φυσάει απαλά στα πρόσωπα της οικογένειας(ή τους φέρνει ρίγη). Καμιά φορά τα πειράγματά του είναι χειρότερα, όπως το να σπάσει υαλικά ή να κοπανάει πόρτες. Ο домовой τα πάει πολύ καλά με τα παιδιά(σε κάποιες τοπικές παραλλαγές μόνο τα παιδιά μπορούν να τον δουν).

Σε άλλες παραδόσεις ο домовой παρουσιάζεται ως ένα τριχωτό ξωτικό που κρύβεται στη ντουλάπα. Σε νότιες περιοχές ο домовой είναι το στοιχειό του σπιτιού Ζιχαρκο(Жихарько). Περιγράφεται ως ένα κοντό πλάσμα με μια μακριά γενειάδα, πολύ καλός(καλόκαρδος) και πολύ πλακάτζής. Συνήθως συμβουλεύουν τους γηραιότερους στην οικογένεια για το "τι μέλλει γενέσθαι". Αυτό γίνεται με όνειρα, οράματα, σημάδια ή εικόνες. Το πνεύμα του σπιτιού μπορούν να δουν τα μικρά παιδιά: ο Μπαραμπανσκα(Барабашка), για παράδειγμα, λέγεται ακόμη κι ότι παίζει με το παιδί απαντά στις ερωτήσεις του.

Η επιρροή του στο σύγχρονο πολιτισμό είναι πολύ μεγάλη, καθώς στη σύγχρονη Ρωσία υπάρχουν πολλοί που ακόμη πιστεύουν στον домовой(υπήρχε μάλιστα κι ένα παιδικό μ' ένα σπιτικό στοιχειό), ενώ μια παραλλαγή αυτού βρίσκεται στο πασίγνωστο βιβλίο της J.Κ. Rowling "Harry Potter" με την ονομασία "σπιτικό ξωτικό" (ένα απ' αυτά ο πασίγνωστος Ντόμπι). Ως προς την εκκλησία(στην προκειμένη περίπτωση η ορθοδοξία) δεν αρνείται την ύπαρξη του, αλλά το κατατάσσει στις "δυνάμεις του κακού" και προτρέπει τους πιστούς να βγάλουν το κακό απ' τα σπίτια τους.

Η ελληνική βιβλιογραφία στο είναι πολύ φτωχή σχετικά με τον домовой, αλλά αυτά είναι μερικά κομμάτια που βρήκα:

Το Domovoi (Домовой, духдома) στην Ρωσία είναι από τα πιο γνωστά ξωτικά. Είναι τα ξωτικά του σπιτιού και έχουν την όψη μακρυμάλλη γέρου με γενειάδα. Φορούν συνήθως γκρίζα σκονισμένα ρούχα, ζουν στα σπίτια των ανθρώπων αλλά συνδέονται με την οικογένεια και όχι με τον χώρο του σπιτιού. οι άνθρωποι του σπιτιού για να τα καλωσορίσουν βάζουν ζεστό ψωμί και αλάτι δίπλα από μια σόμπα και αυτοί το ανταποδίδουν κάνοντας δουλειές του σπιτιού καθάρισμα πλύσιμο και τους αρέσει να ανακαλύπτουν που γεννάνε οι κότες τα αυγά τους! Έχουν την απαίτηση από τους νοικοκυραίους να εκτιμούν την εργασία τους και να τους αποκαλούν «παππούδες» ή «εκείνους»! δεν τους αρέσει η αθυροστομία και η αισχρολογία και όταν τσαντιστούν είναι ικανοί να κάψουν ένα σπίτι! Οι αγρότες που μετακομίζουν και δεν παίρνουν μαζί τους τα Domovoi αυτά τους προκαλούν φασαρία στο καινούργιο σπίτι και δεν τους αφήνουν όλη νύχτα να κοιμηθούν.

Μια λαϊκή ιστορία στην Ρωσία λέει ότι μια κοπέλα με πολύ μακριά μαλλιά που δεν μπορούσε κανένας να της τα πλέξει κοτσίδα.
Ζήτησε από το Domovoi του σπιτιού να της το κάνει και κάνανε μια συμφωνία ποτέ να μην ξαναλύσει τα μαλλιά της από την κοτσίδα που της έφτιαξε γιατί μεγάλο κακό θα της συμβεί. Ελα όμως που τα χρόνια πέρασαν και στα 35 χρόνια της η κοπέλα αποφάσισε να παντρευτεί, τότε την μέρα πριν το γάμο της αποφάσισε να λύση την κοτσίδα και να λούσει και χτενίσει τα μαλλιά της!
Μπαίνοντας στο λουτρό η μητέρα της την βρήκε νεκρή!
όλοι κατηγόρησαν τότε το Domovoi

Στη σλαβικη παραδοση υπαρχουν ιστοριες για πνευματα που επαναστατησαν,διωχτηκαν απο τον ουρανο κ σταλθηκαν στη γη.Οσα επεσαν σε σπιτια ανθρωπων προσαρμοστηκαν στην οικιακη ζωη κ εγιναν χρησιμα,οσα επεσαν σε βοηθητικα κτιρια κ στα χωραφια εγιναν καλοι φυλακες κ εργατες,αν κ πιο ανυποτακτα , κ οσα επεσαν στην αγρια φυση εγιναν μοχθηρα κ επικινδυνα.Τα Νταμαβοι ανηκουν στην πρωτη κατηγορια.
καθε φορα που φυλες Σλαβων μεταναστευαν κ δημιουργουσαν νεους οικισμους,τους συνοδευαν τα πνευματα της προγονικης τους πιστης.Μολις αρχιζαν να καλλιεργουν τη νεα τους γη κ να φτιαχνουν τις μονιμες κατοικιες τους,ερχονταν να εγκατασταθουν κ τα νταμαβοι,που δενονταν με τα μελη της οικογενειας κ εμεναν μαζι τους για γενιες ολοκληρες.Αυτο που τους αρεσει περισσοτερο στη ζωη με τους ανθρωπους ειναι η ζεστασια του τζακιου γιατι οπως κ οι περισσοτερες νεραιδες,δεν μπορουν να αναψουν μονα τους φωτια.
Στα παραδοσιακα ρωσικα σπιτια το τζακι κ ο φουρνος εχουν κοινη καμιναδα.Εκει αφηνουν φαγητο για τα νταμαβοι την νυχτα.Αυτο τα κανει γλυκα κ καλοβολα.
Ο Νταμαβοι συχνα εχει συζηγο,την Νταμανια,που ζει κατω απο τις σανιδες πατωματος η στο κελλαρι.
Αν κ τα νταμαβοι ειναι χρησιμοι εργατες,ο σημαντικοτερος ρολος τους ειναι ως φυλακες που προστατευουν το σπιτι απο τα κακα πνευματα κ τους παρεισακτους.Παλιοτερα ο φοβος των Νταμαβοι αρκουσε για να αποτρψει τις διαρρηξεις.Επισης προβλεπουν τα μελλοντικα προβληματα η τις καταστροφες με αμεσες προειδοποιησεις,για παραδειγμα τραβωντας τα μαλλια καποιου για να τον προφυλαξουν απο καποιο ατυχημα οπως μια πτωση,η με ενα κρυο υγρο αγγιγμα ως σημαδι κακης τυχης για το μελλον.Αντιθετα η αισθηση αγγιγματος απο ενα μαλακο χνουδωτο χερι ειναι καλο σημαδι.
εχει ομως κ τις παραξενιες του.δεν του αρεσει να του μιλουν απευθειας,ετσι οι ανθρωποι αναφερονται σε αυτο με τις λεξεις εκεινος,παππουλης η φιλος.Αν το θυμωσουν μπορει μεχρι κ να καψουν το σπιτι.συνηθως δενεται πολυ με το σπιτι που μενει,αλλα οταν μια οικογενεια μετακομιζει,πρεπει να βαλει φαγητο διπλα στο φουρνο για να σιγουρευτει οτι το νταμαβοι θα τους ακολουθησει στο νεο τους σπιτι!!!

οι Domovoi στην Ρωσία είναι αιθέρια όντα σα μικροί νάνοι που ζουν στα σπίτια και τρελαίνονται με την καθαριότητα του σπιτιού μεταφέρουν θετική ενέργεια σε όλο το σπίτι το προστατεύουν από πιθανές διαρρήξεις όταν λείπουν οι ιδιοκτήτες κοιμάται σε απομακρυσμένα σημεία του σπιτιού αιωρούμενο λίγα εκατοστά πάνω από το δάπεδο, όταν η οικογένεια τρώει αφήνουν ένα ποτήρι κρασί στο τραπέζι ή ένα ποτηράκι βότκα για να ευχαριστήσουν τον Domovoi που προσέχει το σπίτι ακόμα του μαζεύουν σε ένα ξεσκέπαστο κουτί παλιές χάντρες, κοσμήματα, γυαλιστερά κουμπιά και παλιά νομίσματα που του αρέσει να παίζει ατελείωτες ώρες μαζί τους. Δίνει μια ηρεμία σε όλα τα ζώα που υπάρχουν στο σπίτι και ασχολείται μαζί τους ώστε να συμβιώνουν αρμονικά μεταξύ τους. Μια ιδιαίτερη αγάπη έχει στις γάτες

[Viper]

Πολύ ενδιαφέρουσες οι πληροφορίες σου...

[Marsia]

Είναι όντως ενδιαφέρων θρύλος.. Κι επειδή οι ρίζες του φτάνουν τόσο πίσω είναι από τους πιο γνωστούς σλαβικούς θρύλους, καθώς έχει εντυπωθεί στη ρωσική συνείδηση.

[Voel]

Πολύ ωραία ιστορία.....

[andromaxos]

Ειναι απιστευτο το ποσες ομοιωτητες εχει με ολες τις ιστοριες των σλαβων και καυκασιων λαων τα εχω ακουσει και'γω oλα αυτα, μαλιστα απο ανθρωπους ολων των ηλικιων που τα εχουν ζησει

[Marsia]

Πράγματι Voel, είναι πολύ ωραία ιστορία κι είναι ακόμη ωραιότερο ότι οι ρίζες της είναι τόσο παλιές..

Αρχική Δημοσίευση από andromaxos

Ειναι απιστευτο το ποσες ομοιωτητες εχει με ολες τις ιστοριες των σλαβων και καυκασιων λαων τα εχω ακουσει και'γω oλα αυτα, μαλιστα απο ανθρωπους ολων των ηλικιων που τα εχουν ζησει

Πράγματι andromaxos οι ομοιότητες είναι πάρα πολλές, πράγμα ωστόσο λογικό, γιατί όπως προανέφερα ο μύθος ανάγεται στον 8ο αιώνα και τη δημιουργία του πρώτου ρωσικού κράτους, μπορεί και πιο πριν(πολύ διαχωριστούν η Λευκορωσία και η Ουκρανία και τότε που υπήρχε ακόμη επικοινωνία και με τους Σλάβους των Βαλκανίων-Βούλγαροι). Η ρίζες άλλωστε των σλάβων είναι κοινές σε κάποια σημεία.
Οι μύθοι, επίσης, της κατώτερης κατώτερης μυθολογίας(Νταμαβόι, Λέσι κ.ο.κ) ήταν βγαλμένοι από την καθημερινή τους ζωή
πχ ο Λέσι(Лещий -> лес=δάσος) ήταν το πνεύμα του δάσους και ο μύθος του Λέσι προέκυπτε από το φόβο του Ρώσου για το μεγάλο σκοτεινό δάσος στο οποίο διέμενε