Home » από Μέλος Gateway Team, Μελέτες, Παραψυχολογία (Παραφυσικό και Επιστήμη)
από Μέλος Gateway Team Μελέτες Παραψυχολογία (Παραφυσικό και Επιστήμη)

Η Ελληνική Παραψυχολογία και ο Άγγελος Τανάγρας

Γεννημένος το 1877 στην Αθήνα, ο Άγγελος Τανάγρας (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Άγγελου Ευαγγελίδη) πραγματοποίησε σπουδές Ιατρικής σε Ελλάδα και Γερμανία, ενώ άφησε πίσω του μια πλούσια καριέρα στο Πολεμικό Ναυτικό από όπου αποστρατεύθηκε με το βαθμό του Γενικού Αρχιάτρου.

Αυτός ήταν ο Αγγελος Ευαγγελίδης, ένα πνεύμα ανήσυχο και δημιουργικό, που από νεαρή ηλικία ασχολήθηκε και με τη λογοτεχνία επιλέγοντας το ψευδώνυμο Αγγελος Τανάγρας. Με το τελευταίο έμελλε να μείνει γνωστός στην ιστορία της παγκόσμιας Παραψυχολογίας, ένα από τα τερτίπια που η τελευταία παίζει συχνά εις βάρος των ανθρώπων.

Ας τα πάρουμε όμως όλα από την αρχή…

Η Επιστημονική Παραψυχολογία στην Ελλάδα των αρχών του 20ου αιώνα

Εν έτη 1882, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τα ελληνικά εδάφη, ιδρύεται η Βρετανική Εταιρία Ψυχικών Ερευνών στο Λονδίνο με κύριο στόχο τη μελέτη των παραφυσικών και ψυχικών φαινομένων μέσω αυστηρών για την εποχή επιστημονικών μεθόδων. Η πορεία της εταιρίας έμελλε να είναι σημαντική (μέχρι και τις μέρες μας), με μεγάλες προσωπικότητες να περνούν από την προεδρία της όπως οι Charles Richet (ιατρός, βραβευμένος με Nobel το 1913) και John William Strutt (φυσικός, βραβευμένος με Nobel το 1904).

Στα πρότυπα αυτής ακριβώς της εταιρίας, ιδρύεται το 1923 στην Αθήνα η Ελληνική Εταιρία Ψυχικών Ερευνών υπό την προεδρία του Αγγελου Τανάγρα, η πρώτη εταιρία που ασχολήθηκε επιστημονικά με τη μελέτη και τη καταγραφή παραφυσικών φαινομένων στην Ελλάδα.

Χάρη στον πρόεδρό της , κατάφερε να συγκεντρώσει στις τάξεις της την αφρόκρεμα της ελληνικής επιστημονικής κοινότητας της εποχής και την προσοχή της ελληνικής κοινωνίας και όχι μόνο. Η αναγνώρισή του Δρ. Τανάγρα από τον διεθνή χώρο της παραψυχολογίας δεν άργησε να έρθει, με την ανακήρυξη του σε επίτιμο μέλος της Βρετανικής Εταιρίας Ψυχικών Ερευνών.

Στο ερευνητικό επιτελείο της εταιρίας συμμετείχαν μερικοί εκ των σημαντικότερων Ελλήνων επιστημόνων της εποχής (αρχίατροι, ακαδημαϊκοί, ψυχίατροι και ψυχολόγοι, χημικοί, φυσικοί, βιολόγοι κ.ά.), πλάι σε πλήθος διαμέσων (medium). Επιπλέον, η εταιρία βρήκε άμεσα χορηγό στο πρόσωπο της Αλεξάνδρας Χωρέμη-Μπενάκη (της γνωστής σήμερα οικογενείας).

Πέρα όμως από την άκρως επιστημονική προσέγγιση της Ελληνικής Εταιρίας Ψυχικών Ερευνών, το σημαντικότατο έργο που επιτελούσε έχαιρε της αναγνώρισης της ελληνικής κοινωνίας. Για του λόγου το αληθές, μία απλή ανάγνωση της λίστας μελών της εταιρίας αρκεί: Π. Νιρβάνας (αρχίατρος της Ναυτικής Ακαδημίας), Α. Φιλαδελφεύς (έφορος αρχαιοτήτων), K. Καλυβίτης (διευθυντής της Λαϊκής Τράπεζας) κ.λπ.

Στα 1928 άρχισε να πραγματοποιεί πειράματα «τηλεπάθειας μακράς αποστάσεως» μεταξύ Αθήνας, Λονδίνου και Παρισίου, στα πλαίσια αντίστοιχων πειραμάτων του καθηγητή Νευρολογίας του Πανεπιστημίου του Μιλάνου, Δρ. Καζαμάλι. Τα αποτελέσματα ήταν εκπληκτικά, κάτι που οδήγησε τον Αγγελο Τανάγρα να αναφέρει στα πλαίσια εορτασμού των 10 ετών ζωής της εταιρίας:

«[…] τιμώντα το ελληνικόν όνομα εν τη ξένη και ανυψώσαντα την Εταιρείαν εις εθνικόν κεφάλαιον εν τη διεθνή επιστήμη. Διότι η Εταιρία Ψυχικών Ερευνών, κατορθώσασα να επιβληθή τω εξωτερικώ, είναι η μόνη διεθνούς κύρους Εταιρεία εν Ελλάδι».

Μάλιστα, οι δραστηριότητες και το έργο της εξελίχθηκαν σε τέτοιο βαθμό ώστε να ιδρυθεί «[…] εις τα γραφεία της Εταιρίας φροντιστηρίου τελειόφοιτων και φοιτητών, όπως οι νέοι επιστήμονες οίτινες μέχρι τούδε ενεποτίζοντο με υλιστικάς θεωρίας εις το Πανεπιστήμιον παρά μερικών ασυγχρονίστων καθηγητών, ημπορούν να κρίνουν και να μορφώνουν ιδίαν γνώμην επί τη βάσει πειραματικών τεκμηρίων[…]», όπως αναφέρει ο ίδιος ο Τανάγρας.

Η προσέγγιση της εταιρίας πάνω στα παραφυσικά φαινόμενα κρίθηκε τόσο επιτυχής, που οδήγησε στην εισαγωγή του κλάδου της ψυχικής στα Επιστημονικά Επιμελητήρια, μετά από πρωτοβουλία του μικροβιολόγου Δ. Σωτηριάδη.

Τέλος, στα πρότυπα των δύο πρωτοπόρων (για το 1933) πανεπιστημίων της Ολλανδίας, Λέϋντεν και Ουτρέχτης, όπου υπήρχαν έδρες Ψυχοφυσιολογίας και δίδασκαν οι καθηγητές Δρ. Ντίτς και Δρ. Τενχάεφ, αλλά και σε γερμανικά πανεπιστήμια (Λειψίας, Μπον και Τυβίγγης) όπου δίδασκαν παρόμοια μαθήματα οι φιλόσοφοι Ντρίς, Εστερράιχ και Φερβάιεν, η Ελληνική Εταιρία Ψυχικών Ερευνών προχώρησε σε ένα εντυπωσιακό βήμα. Το 1929 πραγματοποιήθηκαν μαθήματα πειραματικής τηλεπάθεθας στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Ελλάδος, όπου δίδαξε ο καθηγητής Βορέας, ενώ το 1933 στο πρόγραμμα σπουδών του εν λόγω ιδρύματος συμπεριλήφθηκε ολόκληρη σειρά ψυχικών φαινομένων.

 

Ποιος Ηταν ο Άγγελος Τανάγρας;

Διαβάζοντας τα παραπάνω, είναι φυσικό να αναρωτηθούμε ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος που ώθησε την ελληνική επιστημονική κοινότητα να ασχοληθεί σοβαρά με τη μελέτη των παραφυσικών φαινομένων, ποιο είναι το επιστημονικό του υπόβαθρο και γενικότερα το παρελθόν του.

Το πραγματικό όνομα του Δρ. Τανάγρα ήταν Αγγελος Ευαγγελίδης. Γεννήθηκε το 1877 στην Αθήνα όπου σπούδασε Ιατρική και κατόπιν ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Γερμανία. Εν έτη 1897 κατατάχθηκε στο Πολεμικό Ναυτικό, λαμβάνοντας μέρος μεταξύ άλλων στον Ελληνοτουρκικό και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ όταν αποστρατεύτηκε κατείχε τον βαθμό του γενικού αρχιάτρου. Παράλληλα, διέπρεψε ως λογοτέχνης με έργα του να μεταφράζονται στα γαλλικά και τα γερμανικά, ενώ σχεδόν κάθε διήγημα του χαρακτηριζόταν από την ύπαρξη πολυποίκιλων μυστικιστικών νοημάτων.

Υπήρξε ένας άνθρωπος που έζησε όλες τις μεγάλες στιγμές του ελληνικού έθνους της εποχής του, ενώ ως λογοτέχνης βραβεύθηκε και κυνηγήθηκε εξίσου για τα έργα του. Διαβάζοντας τα προσωπικά του ημερολόγια (που φυλάσσονται μέχρι σήμερα στη βιβλιοθήκη του οργανισμού Parapsychology Foundation στη Νέα Υόρκη), συνηδειτοποιούμε ότι υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της δολοφονίας του πρωθυπουργού Δεληγιάννη αλλά και της Μικρασιατικής Καταστροφής, ως φοιτητής αυθαδίασε μπροστά στον Χαρίλαο Τρικούπη, ενώ ως νέος συμμετείχε στην κρητική επανάσταση το 1896. Επιπλέον, βραβεύθηκε επανειλλημένα για τα διηγήματα του από το ελληνικό κράτος (αγοράζοντας, κατά κάποιο τρόπο, από τα δικαιώματα οικία στην Αθήνα!), ενώ είδε το βιβλίο του «Αγγελος Εξολοθρευτής» να καίγεται σε πυρά βιβλίων από τους φιλοβενιζελικούς της εποχής του.

Ως άνθρωπος αγαπούσε πολύ την πατρίδα του και υπερασπιζόταν την ελληνική καταγωγή του σε αριστοκρατικές συγκεντρώσεις της αυτοκρατορικής Γερμανίας, αγάπησε όσο λίγοι αρκετές γυναίκες στη ζωή του, όμως δεν κατάφερε να παντρευτεί και να κάνει οικογένεια, δεν φοβόταν να σχολιάζει καυστικά τα κακώς κείμενα της ορθόδοξης εκκλησίας, ενώ πίστευε ακράδαντα στις επιστημονικές αλήθειες της εποχής του.

Ως επιστήμονας, το ζενίθ της ερευνητικής του δραστηριότητας υπήρξε η διατύπωση της τολμηρής (για την εποχή του) θεωρίας της ψυχοβολίας. Ούτε λίγο ούτε πολύ προσπάθησε να εξηγήσει επιστημονικά την πρόβλεψη του μέλλοντος στηριζόμενος στο φαινόμενο της τηλεκίνησης! Προς υποστήριξη της θεωρίας του μάλιστα, εξέδωσε στα Γερμανικά την εργασία «Zeitschrift für Parapsyhologie» και στα Γαλλικά την «Le Destin et la Chance au Jour de l’Explication Psychobolique».

Κατά ορισμένους Ελληνες ακαδημαϊκούς των αρχών του 20ου αιώνα, η θεωρία του αποτέλεσε τη βάση για τη θεωρία της ψυχοκίνησης του Dr. J. B. Rhine, «πατέρα» της Παραψυχολογίας (υπάρχει μάλιστα σχετική επιστολή διαμαρτυρίας Ελλήνων ακαδημαϊκών στα γαλλικά για «λογοκλοπή» της θεωρίας του Δρ. Τανάγρα!). Μάλιστα, ο Κόμης Maurice Maeterlinck (βραβευμένος με Νόμπελ λογοτεχνίας το 1911) την αποκάλεσε «η αλήθεια του μέλλοντος»!

 

Η Τελευταία Συνέντευξη του Δρ. αγγελου Τανάγρα

[ελεύθερη απόδοση του αρχικού κειμένου του δημοσιογράφου Γ. Κορωναίου από την εφημερίδα «Ακρόπολις» της 23ης Φεβρουαρίου του 1969]

 

Επειδή μιλάει πολύ για θάνατο και μερικοί έτυχε να πληροφορηθούν το περιεχόμενο της «Επιστημονικής Διαθήκης» του, αρκετοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι ο Τανάγρας έχει εγκαταλείψει τον «μικρόν κύκλον των γήινων υποθέσεων του», όπως λέγει ο ίδιος. Μία εγκυκλοπαίδεια μάλιστα δίπλα στο λήμμα «αγγελος Τανάγρας» έχει την παρένθεση «(1877-1964)»!

Για να επαληθεύσουμε την αντίθετη άποψη μας, αναζητήσαμε προχθές τον πρέσβυτα διανοούμενο στο τηλέφωνο της Εταιρίας Ψυχικών Ερευνών. Μια σβησμένη φωνή, σαν να ερχόταν από άλλους κόσμους, μας πληροφόρησε ότι η Εταιρία έχει διαλυθεί από πενταετίας. Ηταν ο ίδιος ο Τανάγρας στο τηλέφωνο. Ζητήσαμε να τον δούμε και αυτός δέχτηκε λέγοντας: «Δεν είμαι πια εκεί που ξέρατε, στην οδό Αριστοτέλους. Τώρα μένω Επτανήσου. Θα σας περιμένω…»

Βρήκαμε τον Αγγελο Τανάγρα τρομερά αλλαγμένο. Το διαμέρισμα του εντελώς άδειο. Τα μόνα «έπιπλα» είναι ένα ντιβάνι και μια ντουλάπα δίχως θυρόφυλλο. Μέσα στην ντουλάπα κρεμασμένη η στολή του, από όταν ήταν ναύαρχος εν ενεργεία. Και μια εταζέρα. Τίποτα άλλο. Στους τοίχους τρία κάδρα: στο ένα ο Τανάγρας με στολή αξιωματικού, στο άλλο αγέρωχος με πολιτικά και το απαραίτητο μονόκλ (σε πολύ περασμένες εποχές) και στο τρίτο ο Αινσταϊν.

Κανένα βιβλίο, καμία σημείωση, ούτε ίχνος εντύπου στο σπίτι ενός ανθρώπου που έζησε όλη του την ζωή μέσα στα βιβλία. «Ο μεγάλος μου πόνος είναι ότι δεν μπορώ πια να διαβάσω. Δεν βλέπω καθόλου…», μας εξηγεί.

Με πολύ κόπο μας μιλά για τις μελέτες του. Λυπάται που δεν βρέθηκαν δίπλα του άνθρωποι να συνεχίσουν το έργο της Εταιρίας Ψυχικών Ερευνών και αναλύει (όσο επιτρέπουν οι εξασθενημένες δυνάμεις του) την παντοδυναμία που δίνουν τα ένστικτα στα όντα: «Δεν σου κάνει εντύπωση ότι και το τελευταίο έντομο οδηγούμενο από το ένστικτο οργανώνεται σε κοινωνία και διαιωνίζει το είδος του;»

 

Ο Μικρός Κύκλος των Γήινων Υποθέσεων του

Περιμένοντας το θάνατο, έχει φροντίσει για όλα ο Αγγελος Τανάγρας. Χθες μας αποκάλυψε ότι την προσωπική του αλληλογραφία, τα ημερολόγια του και το αρχείο του τα έχει δώσει ήδη σε έναν φίλο του, παλαιό πολιτικό, με την παράκληση να τα χρησιμοποιήσει μόνο μετά τον θάνατο του.

Ακόμη, έχει συντάξει τις διαθήκες του (αστική και επιστημονική). Παραθέτουμε μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από την δεύτερη:

«Ανέφερα στην αστική μου διαθήκη ό, τι είχα να πω σχετικά με τον μικρό κύκλο των γήινων υποθέσεων μου, υστερόγραφον άνευ σημασίας μιας ζωής και μιας προσπάθειας.

Σκέφτομαι όμως ότι θα είχα και κάποιο καθήκον απέναντι σε εκείνους που παρακολούθησαν το έργο μου ως ειδικώς ασχοληθέντος με τα ψυχικά ζητήματα και οι οποίοι θα ήθελαν ίσως να γνωρίζουν με τι συμπεράσματα άφησα τον κόσμον αυτόν. Ακόμη δε ότι ίσως τα συμπεράσματα αυτά δεν θα ήσαν εντελώς άχρηστα δια κάθε διανοητικόν.

Αφήνω λοιπόν το βασανισμένο αυτό σαρκίον, πιστεύων ακραδάντως και μόνο εις την θρησκείαν της επιστήμης, οία διεμορφώθη μετά την ανακάλυψιν της ραδιενέργειας και της διασπάσεως του ατόμου. Δηλαδή, την ταυτότητα της ύλης και ενέργειας. Ο εστί την εν τη πραγματικότητα ανυπαρξία της ύλης με το μέγα συμπέρασμα καταρρίψεως των υλιστικών θεωριών και την πειραματικήν απόδειξην υπάρξεως μιας παντοδύναμου και πάνσοφου δημιουργικής δυνάμεως, μη εχούσης τίποτε το ανθρώπινο και αποτελούσης το σύμπαν και όλα τας μορφάς της ζωής εμψύχου και μη υπό μορφήν ηλεκτρικής πυκνώσεως πρωτονίων και ηλεκτρονίων».

 

Περηφάνια και Παράπονο για το Εργο του

Συνεχίσαμε ρωτώντας ποια εργασία του θεωρεί αξιολογότερη. «Την θεωρίαν της ψυχοβολίας» μας είπε, «διά την οποίαν ο Μαίτερλινγκ έγραψε ότι “μίαν ημέραν θα αποτελέσει την αλήθεια του μέλλοντος” και η οποία εκδόθηκε με τον τίτλο “Το πεπρωμένο και η τύχη”».

Λέει και άλλα πολλά στη Διαθήκη του ο γερασμένος πια ερευνητής της ψυχής. Για τον πόνο αποφαίνεται ότι είναι «προπόνηση διά κάτι ανώτερον που μας περιμένει…» Συνεχίζει όμως με παράπονο: «Εγώ φεύγω με τη θλίψη ότι το έργο μου, η ίδρυση της Εταιρίας Ψυχικών Ερευνών, ερευνών αυστηρώς επιστημονικών, υπήρξε πρόωρος διά τον τόπο μας, όπου το πλείστον ή αδιαφορεί ή εξακολουθεί να ενδιαφέρεται διά εντυπωσιακάς παρεξηγήσεις των ψυχικών φαινομένων και αυταπάτας δήθεν επικοινωνιών με πνεύματα νεκρών. Κρίμα εις την προσπάθειαν διά εν έθνος με την κληρονομίαν των Πυθίων και των Μαντείων, το οποίο έπρεπε να προηγήται επί του πεδίου αυτού».

 

Απελευθερωμένος από την Τυρρανία της Υλης

Η συζήτηση κουράζει τον Τανάγρα. Πιέζει την μνήμη του, ακούει με δυσκολία και η άρθρωση του μπερδεύεται. «Εγώ πάντως πεθαίνω ευχαριστημένος, γιατί έδειξα στην σύγχρονη Ελλάδα τον δρόμο των Πυθιών.

Οσοι με αγαπούσαν εις τη ζωήν αυτήν, ας χαρούν διά την απολύτρωση μου από την τυρρανία της ύλης, από το θλιβερό αυτό σαρκίον, το οποίο με εβασάνισε αισθητικώς και σωματικώς, όσους ολίγους από των παιδικών μου ετών…»

 

Σημείωση: Το κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο Σαββατιάτικο περιοδικό του Ελεύθερου Τύπου, τα “Φαινόμενα”.