Αποτελεί ιστορική πραγματικότητα ότι η Αναγέννηση των τεχνών και του πνεύματος που πραγματοποιήθηκε κατά το μεσαίωνα στην Ευρώπη, ουδέποτε έφτασε στην Ελλάδα.
Από την άλλη, ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός του 18ου αιώνα, ο οποίος αποτελεί μία σύγχρονη πνευματική Αναγέννηση, οδήγησε (σύμφωνα με την επίσημη ιστορία των σχολικών βιβλίων) και σε έναν αντίστοιχο Ελληνικό. Και όμως, στην πραγματικότητα η χώρας μας έχασε και αυτό το τραίνο, παραμένοντας σε έναν πνευματικό σκοταδισμό.
Σήμερα, σταδιακά δημιουργούνται στην Ελλάδα εκείνες οι συνθήκες που επικρατούσαν πριν αιώνες στην Ευρώπη. Βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σημείο όπου μας δίνεται, ίσως περισσότερο από κάθε άλλη φορά, η ευκαιρία να οδηγήσουμε την ελληνική κοινωνία σε μία πνευματική, κοινωνική και πολιτική αναγέννηση..
Μέσα στις επόμενες λιγοστές σελίδες, θα πραγματοποιήσουμε μία σύντομη ανασκόπηση των δύο παλαιότερων «ευρωπαϊκών αναγεννήσεων», ώστε να μπορέσουμε στη συνέχεια να αναγνωρίσουμε τη σημερινή επιτακτική ανάγκη για μία «ελληνική αναγέννηση», τις ευνοϊκές συνθήκες που σταδιακά δημιουργούνται, καθώς και τους πυρήνες πνευματικού αναβρασμού που υπάρχουν σήμερα και μπορούν να στηρίξουν μία ελληνική αναγέννηση.
Το μόνο που ίσως μένει είναι μία απόφαση.. και στο προφανές ερώτημα «ποιος θα την πάρει;» η απάντηση είναι απλή: «η νέα γενιά», μικροί σύγχρονοι πυρήνες πνευματικής δημιουργίας που έχουν βάλει ως στόχο τη διάδοση της γνώσης και την αποκάλυψη παλαιών λανθασμένων αντιλήψεων.

Τι ήταν η Αναγέννηση;
Για να καταλάβουμε τη σημασία της φράσης «η ελληνική αναγέννηση σήμερα», πρέπει αρχικά να ανακαλύψουμε τι ουσιαστικά ήταν η Ευρωπαϊκή Αναγέννηση του μεσαίωνα.
Η λέξη αυτή πρωτοεμφανίστηκε στο βιβλίο Vite de’ piu eccelenti, pittori, e scultori Italiani, το 1550, όπου με τον όρο Rinascita (αναγέννηση) εννοείται η επάνοδος του κλασικισμού[*1] μετά από χίλια χρόνια. Ως Renaissance (αναγέννηση) εμφανίστηκε στη γαλλική εγκυκλοπαίδεια του 1751- 1772, όπου εννοείται η πνευματική άνθηση των γραμμάτων και της τέχνης μεταξύ 14ου και 16ου αιώνα.
Τι από τα παραπάνω δύο είναι επομένως η αναγέννηση; Η απάντηση είναι απλή: και τα δύο, διότι χάρη στην επάνοδο του κλασικισμού επήλθε η άνθηση των γραμμάτων και της τέχνης, ενώ η άνθηση αυτή ενίσχυσε ακόμα περισσότερο την επάνοδο του κλασικισμού.. μία ξεκάθαρη, δηλαδή, αμφίδρομη σχέση.

Η Αναγεννησιακή Φλωρεντία της Ιταλίας, η καρδιά της Αναγέννησης του Μεσαίωνα.
Έργο του Vasari.

Η Αναγέννηση ήταν πάντα θέμα λίγων.
Είναι κοινό μυστικό ότι η εκάστοτε πνευματική αναγέννηση που πραγματοποιήθηκε σε κάθε χώρα δεν έγινε χάρη στη μαζική κινητοποίηση των πολιτών, αλλά στηρίχθηκε στις πλάτες λιγοστών ανθρώπων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Αναγέννηση της Φλωρεντίας, η ουσιαστικότερη ίσως που σημειώθηκε στην Ευρώπη, η οποία στηρίχθηκε στις πλάτες μίας οικογένειας.. του Οίκου των Μεδίκων. Χάρη στην οικονομική της ευμάρεια και τη διορατικότητα των εκάστοτε ηγετών της, κατάφερε να στηρίξει οικονομικά, πολιτικά και ηθικά για περισσότερα από 100 χρόνια ένα ολόκληρο πνευματικό και κοινωνικό κίνημα το οποίο οδήγησε σε μία πολιτιστική έκρηξη!
Ο εν λόγω οίκος χρηματοδοτούσε και στήριζε πάνω από 100 φιλοσόφους, αρχιτέκτονες, γλύπτες, ζωγράφους, ποιητές και λογοτέχνες, σε τέτοιο σημείο μάλιστα που τα λόγια του Φλωρεντίνου Ιστορικού Βάρκι, αν και με μία δόση υπερβολής, σκιαγραφούν με τον καλύτερο τρόπο την πραγματικότητα:

Πορτρέρο του ιστορικού της Φλωρεντίας Benedetto Varchi.

«Το ότι τα ελληνικά γράμματα δεν λησμονήθηκαν τελείως, προς μεγάλη απώλεια της ανθρωπότητας, και το ότι τα λατινικά γράμματα αναβίωσαν προς μεγάλη ωφέλεια του Λαού- αυτό, όλη η Ιταλία, τι λέω, όλος ο κόσμος, το οφείλει αποκλειστικά και μόνο στη μεγάλη σοφία και στοργή του Οίκου των Μεδίκων». [*2] Παρόμοια, η Αναγέννηση της Ρώμης στηρίχθηκε εξ ολοκλήρου στις ενέργειες δύο μόνον ανθρώπων: του Τομάσο Παρεντουτσέλι(αργότερα Πάπας Νικόλαος Ε’, η φωτεινότερη μορφή που ανέβηκε ποτέ στην Αγία Έδρα) και του καρδινάλιου Βησσαρίωνα.

Πορτρέρο του Λορέντζο των Μεδίκων.

Ποιες συνθήκες οδήγησαν στην Αναγέννηση;
Η ευρωπαϊκή αναγέννηση ήταν αποτέλεσμα πολλών επιμέρους συνισταμένων. Από τη μία, η μεγάλη περίοδος λαϊκών επαναστάσεων της εργατικής τάξης της Φλωρεντίας(μεταξύ 1345 και 1378) οδήγησε στην σταδιακή απαξίωση του λαού προς τις παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις.
Από την άλλη, προτού την αναγέννηση μόλις 3.200 άνδρες είχαν δικαίωμα ψήφου από σύνολο πληθυσμού 91.000 ατόμων, κάτι που μετά άλλαξε άρδην.

Ο Οίκος των Μεδίκων που βγήκε στο προσκήνιο της πολιτικής σκηνής, χάρη στο ότι αποτελούσε έναν από τους μεγαλύτερους τραπεζικούς οργανισμούς της Φλωρεντίας, είχε τη δυνατότητα να προσφέρει τεράστια χρηματικά ποσά για να κερδίσει την εύνοια του λαού.
Κάπως έτσι, η οικογένεια κατάφερε στην ουσία να εγκαθιδρύσει ένα «δημοκρατικό»(ας μου επιτραπεί η έκφραση) είδος δικτατορίας με την υποστήριξη του λαού και στο όνομα της ελευθερίας. [*3] Το σημαντικότερο όμως όλων ήταν ότι κατανόησαν πως οι πολεμικές συρράξεις, πέρα από τα προφανή προβλήματα που δημιουργούσαν στον λαό, προκαλούσαν και οικονομική/ εμπορική αστάθεια, κάτι που οδηγούσε στην παρακμή. Έτσι, μέσω της επιθετικής οικονομικής διπλωματίας κατάφεραν να διατηρήσουν την ειρήνη για 42 ολόκληρα χρόνια(1450- 1592), εξαιρετικά μεγάλη περίοδος για το μεσαίωνα.

Απεικόνιση του Lorenzo Ghiberti σε γλυπτό, πάνω στο έργο του Gates of Paradise(1425- 1452), στο Βαπτιστήριο της Φλωρεντίας. Αντίγραφα του έργου του υπάρχουν ακόμα και σήμερα στο Βαπτηστήριο, ενώ το αυθεντικό έχει μεταφερθεί στο Μουσείο του Duomo για καλύτερη φύλαξη.

Με τον τρόπο αυτό, σταδιακά δημιουργήθηκαν οι πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες ώστε πρόσωπα όπως οι γλύπτες Γκιμπέρτι και Ντονατέλλο, ο αρχιτέκτονας Μικελότσο, ο Πλήθωνας Γεμιστός, οι μυστικιστές πλατωνικοί Πίκο και Φιτσίνο και άλλοι, να κάνουν την εμφάνιση τους συμβάλλοντας στην έλευση της πνευματικής Αναγέννησης.
Παράλληλα, ο Οίκος των Μεδίκων συγκέντρωσε μία τεράστια συλλογή αντικειμένων της Αρχαίας Ελλάδα και Ρώμης σε μία αυλή έξω από τα ανάκτορα, ώστε να δώσει την ευκαιρία σε χιλιάδες ανθρώπους να τα μελετήσουν και να πάρουν τα απαραίτητα ερεθίσματα, ενώ στήριζε με υποτροφίες και βραβεία νέους ανθρώπους με ιδιαίτερο ζήλο ή κάποιο εξαιρετικό ταλέντο αλλά δίχως οικονομική άνεση.

Αποτέλεσμα; Απομάκρυνση από τη μεσαιωνική θρησκοληψία!
Τα αποτελέσματα της αναγέννησης ήταν εξαρχής εμφανέστατα. Το κίνημα που δημιουργήθηκε, ο Ουμανισμός, άρχισε να υποσκελίζει τη μεσαιωνική θρησκοληψία, με αποτέλεσμα εκατοντάδες μοναστήρια να ερημωθούν και όλο και λιγότεροι άνθρωποι να ακολουθούν την ασκητική ζωή, κάτι που παρατηρείται και σήμερα έντονα σε όλη την Ελλάδα.
Απόρροια αυτής ήταν επίσης και το γεγονός ότι η μεταθάνατον ζωή άρχισε όλο και περισσότερο να χάνει τη σημασία της, μιας και οι άνθρωποι έβλεπαν ότι στο παρελθόν υπήρχε ένας πολιτισμός που οι πολίτες του δεν ένιωθαν ενοχές για το προπατορικό αμάρτημα μήτε φόβο για καμία κόλαση. Πλέον, ο άνθρωπος δεν ζούσε ακολουθώντας κανόνες για να κερδίσει τον παράδεισο μετά το θάνατο, αλλά για να καλυτερέψει την υπάρχουσα ζωή του. Με λίγα λόγια, πήρε μετά από αιώνες το βλέμμα του από τον ουρανό και το έστρεψε πάλι στη γη.

Έτσι, η θρησκευτική πίστη των απλών ανθρώπων άρχισε σιγά σιγά να φθείρεται. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Αρχιεπισκόπου Αντωνίνου της Φλωρεντίας, μιλώντας για τους χωρικούς της επισκοπής του το 1430:
«Σε αυτές τις εκκλησίες χορεύουν, ενίοτε πηδούν και τραγουδούν γυναίκες. Κατά τις εορτές λίγο χρόνο διαθέτουν για τη Θεία Λειτουργία. Προτιμούν να περνούν την ώρα τους παίζοντας ή διασκεδάζοντας ή συζητώντας και κάνοντας αστεία στο προαύλιο της εκκλησίας. Βλασφημούν τον Θεό και δεν αισθάνονται τύψεις[...]». Η παραπάνω συμπεριφορά συναντάται έντονα πλέον σήμερα στην πλειοψηφία των «χριστιανών» πολιτών.

Μάλιστα, η κατάσταση αυτή είχε φτάσει σε τέτοιο σημείο που η ηθική πτώση ήταν πλέον ευδιάκριτη στο μεγαλύτερο μέρος του κλήρου, με αποτέλεσμα παρ’ όλη την επιφανειακή προσήλωση στα θεία να αρχίσει να κατηγορείται από αρκετούς λόγιους της εποχής για διάφορες ανήθικες πράξεις, π.χ. ο Βοκκάκιος κάνει λόγο για «λάγνο και έκλυτο βίο του κλήρου» με αμαρτίες «φυσιολογικές και παρά φύση»!
Οι παραπάνω κατηγορίες δεν μπορούν παρά να φέρουν στο μυαλό μας τα εκκλησιαστικά σκάνδαλα που ζήσαμε λίγους μόλις μήνες πριν στην Ελλάδα, με διάφορες αναφορές στην ομοφυλοφιλική ζωή κάποιων ιερέων, ή την υπόθεση Βαβύλη, τα οποία όμως όλος περιέργως έχουν τόσο σύντομα ξεχαστεί.
Μάλιστα, διαχρονικά μοιάζουν τα λόγια της Αγίας Αικατερίνης της Σιένας που αναφέρει για τον κλήρο και το μοναχισμό του μεσαίωνα: «Όπου και να γυρίσει κανείς το βλέμμα του, τόσο στον εγκόσμιο κλήρο των ιερέων και των επισκόπων, όσον και στα θρησκευτικά τάγματα των μοναχών, δεν θα δει τίποτα άλλο από προσβολές. Στενόμυαλοι, άπληστοι και λαίμαργοι.. δεν φροντίζουν πλέον την ψυχή, θεοποίησαν το στομάχι τους, τρώνε και πίνουν σε αισχρά συμπόσια, διαπράττουν κατόπιν βρωμερότερες πράξεις, ζουν βίο λάγνο και ακόλαστο.. Τρέφουν τα τέκνα τους με τις εισφορές των πτωχών.. Απεχθάνονται τις λειτουργίες όπως το δηλητήριο». [*4]

Ο Αδαμάντιος Κοραής, ένας εκ των λιγοστών Ελλήνων που υποστήριξαν με το πνεύμα τους μία Ελληνική Αναγέννηση που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.

Η Ελληνική Αναγέννηση δεν έγινε ποτέ!
Όλα τα παραπάνω στοιχεία, τα οποία επικρατούσαν στην Ευρώπη κατά το μεσαίωνα, αποτελούν σήμερα πραγματικότητα στην Ελλάδα. Και ο λόγος είναι απλός και προφανής, ουδέποτε έγινε Ελληνική Αναγέννηση!
Παραθέτω αυτούσια τα λόγια του κ. Σπυρόπουλου, μιας και δεν θα μπορούσα να σκιαγραφήσω καλύτερα την κατάσταση:
«Η χώρα μας δεν γνώρισε ποτέ την Αναγέννηση. Από τη θεοκρατία πέρασε στην υποδούλωση και ύστερα πάλι στη θεοκρατία. Το ουμανιστικό ιδεώδες, η αναβίωση της αρχαιοελληνικής αισθητικής, η αναζήτηση της φιλοσοφίας και της ομορφιάς, ενώ ξεκίνησαν από αυτό τον τόπο δεν έφτασαν ποτέ πίσω στην κοιτίδα που τα γέννησε.
Ο εναγκαλισμός της Ορθοδοξίας με το Κράτος, η συστηματική καταστροφή της παιδείας, η υποδούλωση του Πολίτη, η μετατροπή του σε θρησκόληπτο υπήκοο κι η διαιώνιση μιας καθημερινής μιζέριας αποτελούν τη νεοελληνική πραγματικότητα.

Ο Ρήγας Φεραίος.

Κάποιοι φιλόσοφοι, πολιτικοί και λόγιοι αναζήτησαν κάποια μορφή πολιτιστικής Αναγέννησης. Από τον Κοραή και τον Καποδίστρια μέχρι τον Ρήγα και το Σικελιανό, υπήρξαν πολλές φωτισμένες ψυχές που αναρωτήθηκαν και προσπάθησαν να αντιστρέψουν τον τροχό του χρόνου. Αυτό όμως που συχνά δεν έγινε αντιληπτό ήταν ότι το κίνημα εκείνο του 15ου αιώνα δεν ήταν ένα αυθόρμητο γεγονός που συνέβη τυχαία και ταυτόχρονα, πρώτα σε ολόκληρη την Ιταλία και ύστερα στην Ευρώπη. Πίσω του υπήρξαν συγκεκριμένα άτομα, που πρώτα ονειρεύτηκαν κι ύστερα ένωσαν τις δυνάμεις τους και εργάστηκαν για έναν κοινό σκοπό.» [*5]

Είμαστε στα πρόθυρα μίας πνευματικής Αναγέννησης;
Παραπάνω αναφέραμε τις βασικότερες συνθήκες που οδήγησαν στην Αναγέννηση της Φλωρεντίας. Αλήθεια όμως, πόσο έτοιμη είναι σήμερα η ελληνική κοινωνία για ένα τέτοιο βήμα;
Για την οποιαδήποτε πνευματική Αναγέννηση που έχει επιτευχθεί στο παρελθόν, πέρα από τον καλλιτεχνικό και πνευματικό αναβρασμό ο οποίος ήταν αναγκαίος, το ίδιο αναγκαίο ήταν και το χρήμα.. Έτσι, αρκετές φορές ίσως στο παρελθόν να υπήρξαν άτομα που να μπορούσαν να στηρίξουν πνευματικά μία Ελληνική Αναγέννηση, όμως η πολιτική και κατ’ επέκταση οικονομική αστάθεια της χώρας μας δεν επέτρεπε τη διάθεση χρημάτων προς αυτήν την κατεύθυνση.
Σήμερα όμως, που η Ελλάδα βρίσκεται σε περίοδο ειρήνης για περισσότερο από 60 έτη, οι οικονομικές συνθήκες μοιάζουν ιδανικές. Πλέον, υπάρχουν εκατοντάδες ιδρύματα και ιδιώτες που προσφέρουν πανεπιστημιακές υποτροφίες σε νέους με ζήλο και ταλέντο. Επίσης, οι μεγαλύτεροι οικονομικοί κολοσσοί της χώρας προσπαθούν να δείξουν τον ανθρωπιστικό και πολιτιστικό χαρακτήρα τους μέσα από εκδηλώσεις γραμμάτων και τέχνης(π.χ., οι μεγαλύτερες εκθέσεις ζωγραφικής που γίνονται στην Ελλάδα στηρίζονται κατά κόρον από τραπεζικά ιδρύματα).

Πέρα όμως από τις ευνοϊκότατες οικονομικές συνθήκες για την έλευση μίας καθυστερημένης Ελληνικής Αναγέννησης, αναγκαία είναι και η κοινωνική ισορροπία. Όπως αναφέρει ο Γ. Σπυρόπουλος:
«Για να γίνει κάτι τέτοιο[εννοεί την Αναγέννηση στην Φλωρεντία], ήταν αναγκαία η άνοδος της μεσαίας τάξης, η ανάπτυξη των πανεπιστημίων, των γνώσεων και της φιλοσοφίας και η απαλλαγή των λαϊκών από πνευματικούς περιορισμούς. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει και σήμερα, μόνο εάν κάποιοι από τους μεγιστάνες του πλούτου ενστερνίζονταν τα ιδεώδη του Κοσμά των Μεδίκων[κεφαλή του Οίκου των Μεδίκων]».
Σήμερα, όπως αναφέραμε, τη θέση του Οίκου των Μεδίκων έχουν πάρει οι τράπεζες και οι οικονομικοί κολοσσοί- οργανισμοί, ενώ η πνευματική άνοδος της μεσαίας τάξης υποστηρίζεται από την ίδρυση δεκάδων πανεπιστημίων στην Ελλάδα με αποτέλεσμα την αύξηση των εισακτέων στα πανεπιστήμια κατά χιλιάδες(κάτι που σίγουρα φέρει και αρνητικές προεκτάσεις), κλπ..

Ο Ισαάκ Νεύτωνας.

Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός του 18ου αιώνα.
Πέρα όμως από τη μεσαιωνική ευρωπαϊκή αναγέννηση, όπως προείπαμε, η Ελλάδα έχασε ακόμα ένα τραίνο πνευματικής εξέλιξης, αυτό του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού! Και σε αυτή την περίπτωση όμως, η Ελλάδα σήμερα μοιάζει έτοιμη να κάνει μόνη της αυτό το βήμα.
Με τον όρο Διαφωτισμό εννοούμε ένα καινούργιο σύνολο ιδεών και αντιλήψεων που έκανε την εμφάνιση του στην Ευρώπη τον 18ο αιώνα και απέβλεπε στην απαλλαγή του ανθρώπινου πνεύματος από τις παραδεδομένες προλήψεις και τη διάδοση της γνώσης, στηριζόμενη πάντα στα πρότυπα του κλασικισμού.
Φυσικό επακόλουθο ήταν να έρθει σε ρήξη με το status quo της εποχής που δεν ήταν άλλος από τον εκκλησιαστικό κλήρο, μιας και αυτός είχε το μονοπώλιο τότε στα μέσα ενημέρωσης.
Και, όπως και η Αναγέννηση του Μεσαίωνα, έτσι και ο Διαφωτισμός του 18ου αιώνα δεν πραγματοποιήθηκε από λαϊκή απαίτηση αλλά στηρίχθηκε στις προσωπικές ενέργειες λιγοστών ανθρώπων. Έτσι, ήταν αποτέλεσμα τριών γενεών φιλοσόφων: Βολτέρος και Μοντεσκιέ στην πρώτη που επηρεαστήκαν από τα γραπτά του Τζον Λοκ και του Ισαάκ Νεύτωνα, Ζαν Ζακ Ρουσό, Ντενί Ντιντερό και Ντέιβιντ Χιουμ η δεύτερη, ενώ η τρίτη γενιά από τους Εμανούελ Καντ, ‘Aνταμ Σμιθ, Αν Ρομπέρ Τιργκό και ‘Ανταμ Φέργκιουσον.

Ποιες συνθήκες οδήγησαν στον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό;
Τον 18ο αιώνα, οι λαοί της Ευρώπης είχαν βρεθεί για ακόμα μία φορά σε ένα κρίσιμο σημείο: έπρεπε να αποφασίσουν αν θα επιλέξουν την πρόοδο του διδύμου επιστήμης- λόγου ή αν θα διατηρήσουν τις δεισιδαιμονίες της χριστιανικής παράδοσης. Τελικά η απάντηση ήταν ξεκάθαρη: πνευματικός διαφωτισμός.
Η κατάσταση που επικρατούσε την περίοδο αυτή ήταν πραγματικά άθλια.. η γνώση και οι απανταχού αποδεκτές θεωρίες που διδάσκονταν από το δημοτικό έως τα πανεπιστήμια, είχαν ως πηγές Βιβλικά κείμενα! Έτσι, όταν την περίοδο αυτή ανακαλύφθηκαν σημάδια ζωής πριν το 5.000 π.Χ., αυτό ήρθε σε πλήρη αντίθεση με το χριστιανικό έτος δημιουργίας του ανθρώπου.
Πέρα όμως από την αποδεκτή γνώση, μέσα από τον Διαφωτισμό άλλαξε τελείως και ο τρόπος διάδοσης της.. έτσι, δημιουργήθηκαν οι θεσμοί των επιστημονικών ακαδημιών, των λόγιων περιοδικών(με πιο σημαντικό ίσως το Κορεσποντάνς Λιτετέρ του βαρόνου Γκριμ) και των συνεδρίων. Όλα τα παραπάνω οδήγησαν σταδιακά στην ουσιαστική έλευση του πνευματικού διαφωτισμού και, έτσι, στον αναγκαίο διαχωρισμό εκκλησίας- κράτους.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος, κ. Χριστόδουλος, ηγέτης της σημερινής Εκκλησίας(εν έτη 2006).

Η Ελλάδα Σήμερα: Κράτος και Εκκλησία.
Δυστυχώς, ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός δεν άγγιξε τη χώρα μας και ο διαχωρισμός εκκλησίας- κράτους δεν επιτεύχθει ποτέ. Τα πρώτα βήματα άρχισαν να γίνονται μόλις.. σήμερα, αν και σε θεωρητικό επίπεδο η πολιτική διαχωρίστηκε νόμιμα από την πίστη από το Σύνταγμα του 1975!

Για πρώτη φορά όμως στην Ελλάδα, ο διαχωρισμός εκκλησίας- κράτους γίνεται πράξη:
Έχει ήδη ξεκινήσει η διαδικασία νομιμοποίησης της καύσης των νεκρών, ενώ για πρώτη φορά η Εκκλησία της Ελλάδος αναγκάζεται να συμφωνήσει με τη δημιουργία Τεμένους για τους μουσουλμάνους της Αθήνας.
Με λίγα λόγια, άρχισαν να γίνονται πολιτικές κινήσεις που πλέον διαφωνούν κάθετα με τις θέσεις της ελληνικής Εκκλησίας.
Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του κ. Αλβάρο Χιλ- Ρόμπλες, Επίτροπου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, για την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα μας: «Είναι λυπηρό ότι εξακολουθεί να διατηρείται το καθεστώς να ζητείται η γνώμη των Ορθοδόξων Μητροπολιτών σε θέματα που αφορούν τους χώρους λατρείας όλων των θρησκειών» , μία κατάσταση όμως που πλέον αλλάζει τάχιστα..

Λίγα μόλις έτη νωρίτερα έγιναν ουσιαστικές κινήσεις προς την ουσιαστική ανεξιθρησκία των Ελλήνων πολιτών, με το θέμα των ταυτοτήτων. Βέβαια, εδώ εμείς μιλάμε ακόμα για το αν θα αναγράφεται ή όχι το θρήσκευμα στις ταυτότητες, ενώ π.χ. στην Ισπανία έχει ήδη απαγορευτεί η τοποθέτηση θρησκευτικών εικόνων σε αίθουσες διδασκαλίας σχολίων και πανεπιστημίων, ως σεβασμός προς τα θρησκευτικά πιστεύω αλλόθρησκων μαθητών.
Επιπλέον, για πρώτη φορά στη χώρα μας οι κινήσεις της εκάστοτε κυβέρνησης για διαχωρισμό εκκλησίας- κράτους επικροτούνται από τον λαό! Πάνω από το 60% πλέον των πολιτών τάσσονται υπέρ, όπως αναφέρουν σχετικές δημοσκοπήσεις.
Όπως γίνεται ξεκάθαρο, ο διαχωρισμός αυτός μετατράπηκε σταδιακά σε λαϊκή απαίτηση και άρχισε να γίνεται πράξη!

Τυπογραφικό εργαστήρι. Διακρίνονται αριστερά ο τυπογράφος – στοιχειοθέτης, η κάσα του και δεξιά δύο εργάτες στο πιεστήριο.

Το Internet του 21ου αιώνα είναι η Τυπογραφία του 18ου.
Όπως είδαμε και παραπάνω, σταδιακά στην Ελλάδα αρχίζουν και δημιουργούνται οι απαραίτητες συνθήκες για την πραγματοποίηση μίας πνευματικής αναγέννησης/ διαφωτισμού.
Οι οικονομικές συνθήκες για να στηρίξουν μία τέτοια αναγέννηση υπάρχουν, μιας και τον Οίκο των Μεδίκων έχουν πλέον αντικαταστήσει διάφορα τραπεζικά ιδρύματα και οικονομικοί κολοσσοί.
Οι κοινωνικές συνθήκες μοιάζουν επίσης ιδανικές. Τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί η ευκαιρία σε πολύ μεγάλο ποσοστό νέων της μεσαίας τάξης να αποκτήσουν πανεπιστημιακές γνώσεις και να εξελιχθούν με την ίδρυση δεκάδων πανεπιστημίων στην επαρχία.
Παράλληλα, η ετοιμότητα της κοινωνίας διαφαίνεται πλέον και από άλλες μικρότερες λεπτομέρειες, όπως το γεγονός ότι για πρώτη φορά στα χρονικά της ελληνικής αγοράς εφημερίδες προσπαθούν να κερδίσουν αναγνώστες προσφέροντας βιβλία!
Τέλος, οι πολιτικές συνθήκες σιγά σιγά αρχίζουν να ευδοκιμούν κυρίως με τον σταδιακό διαχωρισμό εκκλησίας- κράτους, όπως και με άλλες εξίσου σημαντικές κινήσεις.
Και το σημαντικότερο όλων; Η τυπογραφία που κατά τον 15ο και 18ο αιώνα έδωσε την τρομακτική δυνατότητα σε μερικά φωτισμένα μυαλά να διαδώσουν τις ιδέες και τις γνώσεις τους σε μεγάλο μέρος των πολιτών, έχει σήμερα βρει έναν ισάξιο διάδοχο: το internet!

Κρίνοντας αναλογικά, οι δυνατότητες που δίνει το internet σήμερα στον άνθρωπο και στη διάδοση της γνώσης είναι εφάμιλλες με αυτές που έδινε η τυπογραφία στον άνθρωπο του 15ου αιώνα και έπειτα. Έτσι, μέσα από την εξάπλωση του διαδικτύου(η οποία έως και σήμερα είναι ραγδαία και απρόβλεπτη) γεννιέται μία νέα εποχή για την κοινωνία της πληροφορίας, όπου οι δυνατότητες, σε κόστος και χρόνο, διάδοσης της γνώσης γίνονται τρομακτικά μεγαλύτερες.
Αρκεί να αναφέρω ένα απλό παράδειγμα ώστε να γίνει κατανοητή η τρομακτική αυτή δυνατότητα: μόλις πριν μία δεκαετία για να διαδοθούν στην Ελλάδα οι απόψεις και οι ιδέες ενός ανθρώπου έπρεπε ταυτόχρονα να συμβούν πολλά πράγματα: να αναγνωρισθεί η αξία των γραπτών του από κάποιον εκδότη, να μπει στη διαδικασία να εκδοθεί το βιβλίο, να βρεθεί κάποιος ικανός διανομέας για τη σωστή προώθηση, να φτάσει έτσι στα ράφια των βιβλιοπωλείων από όπου οι υποψήφιοι αναγνώστες θα έπρεπε να δαπανήσουν ένα σεβαστό χρηματικό ποσό για να το αποκτήσουν.
Η όλη διαδικασία στην καλύτερη περίπτωση έπαιρνε, από τη στιγμή που ο εκάστοτε άνθρωπος κατέγραφε τις ιδέες του έως να τις διαβάσει ένα μεγάλο αναγνωστικό κοινό, τουλάχιστον μισό με ένα χρόνο.
Πλέον, με τις δυνατότητες του διαδικτύου ο χρόνος αυτός εκμηδενίζεται. Με το που καταγράψει ένας άνθρωπος τις ιδέες του θέλει περίπου 20 λεπτά με 2 ώρες να τις δημοσιεύσει στο διαδίκτυο και από εκεί και πέρα είναι άμεσα προσβάσιμες από χιλιάδες αναγνώστες(μιλώντας για το ελληνικό πάντα διαδικτυακό κοινό) με κόστος μηδαμινό.
Έτσι, από τα πρώτα βήματα του διαδικτύου αρκετές εκδόσεις άρχισαν να δημοσιεύουν κείμενα online προσπαθώντας να εκμεταλλευτούν τις τρομακτικές αυτές δυνατότητες. Στην Ελλάδα αρκετοί από τους παραδοσιακούς εκδότες έκαναν αυτή τη κίνηση, ενώ από τις πρώτες εφημερίδες που κυκλοφόρησαν online ήταν η «Μακεδονία» και η «Θεσσαλονίκη».

Πυρήνες πνευματικού αναβρασμού στην Ελλάδα του 21ου αιώνα!
Με λίγα λόγια οι συνθήκες σήμερα υπάρχουν στην Ελλάδα και είναι ευνοϊκότατες για να γίνει η αρχή μίας πνευματικής αναγέννησης. Υπάρχουν όμως τα κατάλληλα άτομα για να τη στηρίξουν;
Για να είμαστε ειλικρινείς, δεν μπορούμε να προεξοφλήσουμε τίποτα, μιας και κάθε Αναγέννηση που πραγματοποιήθηκε στην υφήλιο ποτέ δεν αναγνωρίστηκε ως τέτοια από τους σύγχρονούς της, παρά μόνο αιώνες μετά.
Έτσι, το μοναδικό που μπορούμε να κάνουμε τη δεδομένη στιγμή είναι να παρουσιάσουμε μέρος μόνο από τους πιο ελπιδοφόρους πυρήνες πνευματικού αναβρασμού στην Ελλάδα, διαβεβαιώνοντας σας ότι υπάρχουν τόσοι πολλοί εξίσου σημαντικοί που μία πιθανή αποτυχία των παρακάτω δεν θα αποτελέσει καίριο πλήγμα.

Στο πολιτικό επίπεδο, ειδική μνεία πρέπει να γίνει στο «Κίνημα για την ‘Aμεση Δημοκρατία» , έναν συνασπισμό σημαινόντων Ελλήνων προσώπων από διάφορους χώρους που προσπαθεί να προωθήσει την αναβίωση της ‘Aμεσης Δημοκρατίας στη χώρα μας.
Πρόεδρος της κίνησης αυτής είναι ο κ. Κόκκας, δικηγόρος του Αρείου Πάγου, ενώ σχεδόν κάθε κόμμα που συμμετέχει στην Ελληνική βουλή έχει τον δικό της υπεύθυνο που ασχολείται με τις προοπτικές μίας τέτοιας κίνησης. Το πολιτικό όφελος που θα αποκομίσουμε, εφόσον η ‘Aμεση Δημοκρατία γίνει πραγματικότητα, μπορεί να συγκριθεί μόνο με αυτό που κατάφερε η Αναγέννηση της Φλωρεντίας.

Σε κοινωνικό επίπεδο τώρα, το οποίο θεωρείται και το πιο σημαντικό, οι πνευματικοί πυρήνες είναι πολλοί και πολυδιάστατοι.
Σημαντικό έργο επιτελείται στον εκδοτικό χώρο, με τη μετάφραση και έκδοση όλης της αρχαιοελληνικής γραμματείας από τις εκδόσεις Κάκτος στην Αθήνα και Ζήτρος στη Θεσσαλονίκη, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο την επάνοδο του κλασικισμού στη χώρα μας, στοιχείο απαραίτητο για οποιαδήποτε πνευματική αναγέννηση.
Επίσης, για πρώτη φορά στην ιστορία της Ελλάδας, υπάρχουν τόσες πολλές εκδοτικές κινήσεις στον περιοδικό τύπο: περιοδικά δηλαδή πνευματικής αναζήτησης (είτε αυτή είναι μεταφυσική, είτε αρχαιοελληνική, είτε περιηγητική, είτε παραφυσική κλπ..), τα οποία ως άλλα Κορεσπόντενς Λιτετέρ βάλουν συνεχώς κατά λανθασμένων απαρχαιωμένων αντιλήψεων που έχουν επιβληθεί στο ελληνικό κοινό.
Το έργο που επιτελείται θα αποτελέσει σημαντικότατη συνδρομή στην περίπτωση που ο ελληνικός λαός αποφασίσει να προχωρήσει σε μία πνευματική αναγέννηση. Γιατί, ακριβώς όπως η πίστη της συντριπτικής πλειοψηφίας των Ελλήνων στηρίζεται στην άγνοια(πάντα υπάρχουν φωτεινές εξαιρέσεις), έτσι και η πνευματική αναγέννηση δεν μπορεί παρά να στηριχθεί στη γνώση.. μία γνώση που σήμερα στηρίζεται από πολλούς εκπροσώπους.

Πέρα όμως από όλα τα παραπάνω που θα στηρίξουν μία επικείμενη αναγέννηση, την απόφαση για την έλευση ή όχι αυτής θα την πάρει η νέα γενιά. Και όντως, μικροί πυρήνες της τελευταίας βρίσκονται σε τέτοιο αναβρασμό που μοιάζουν έτοιμες να δεχτούν την επικείμενη πρόκληση.
Αν και η πλειοψηφία σήμερα των νέων αναλώνεται σε πολιτικά φοιτητικά παιχνίδια, αφιερώνει εξολοκλήρου το χρόνο της σε γήπεδα και καφέ, γνωρίζει το τάβλι πολύ περισσότερο από ότι την επικαιρότητα ή την ιστορία του τόπου του, κλπ.. εντούτοις με τον καιρό γεννιούνται όλο και περισσότεροι πυρήνες πνευματικού αναβρασμού ανάμεσα τους, οι οποίοι σύμφωνα με τις απαιτήσεις των καιρών εκδηλώνονται, πως αλλιώς, μέσω του διαδικτύου(internet).
Έναν τέτοιο ελπιδοφόρο πυρήνα αποτελεί σήμερα η Ελληνική Κοινότητα του Μεταφυσικού (βλ. μεταφυσική φιλοσοφία, Αριστοτέλης), η οποία μέσα στα 4 χρόνια ύπαρξης της κινείται με μοναδικό γνώμονα τη διάδοση της γνώσης.
Εξαρχής, έδωσε τη δυνατότητα σε κάθε νέο, ή μη, με άποψη και γνώσεις να παρουσιάσει τις ιδέες του σε κοινό χιλιάδων ανθρώπων χρησιμοποιώντας τις τρομακτικές δυνατότητες του διαδικτύου. Έτσι, έχει καταφέρει να συγκεντρώσει ένα αρχείο με περισσότερες από 200 μελέτες- άρθρα πάνω σε μία πληθώρα θεμάτων πνευματικής αναζήτησης(από την πολιτική, έως τη ψυχολογία, τις επιστήμες, τα παραφυσικά φαινόμενα, κλπ..) τις οποίες και προωθεί αφιλοκερδώς. [*6]
Επίσης, έχει αναπτύξει μία αγορά συζητήσεων με περισσότερα από 2.400 εγγεγραμμένα μέλη, απαραίτητη προϋπόθεση για τη σταδιακή βελτίωση και ωρίμανση στους κόλπους της πληθώρας απόψεων και ιδεών. [*7]
Παράλληλα, έχει οργανώσει κινήσεις για τη δραστηριοποίηση των μελών της, με σκοπό να τους δώσει την ευκαιρία να «δημιουργήσουν»: είτε αυτό λέγεται να αποκομίσουν σπάνιες εμπειρίες μέσα από την περιηγητική ομάδα Πυθέας[*8], είτε να αναπτύξουν τη φαντασία και το συγγραφικό τους ταλέντο μέσα από την ομάδα Fantasy Gate.
Πέρα όμως από τις διαδικτυακές της κινήσεις, μέσω των συνεντεύξεων που επιζητεί έχει καταφέρει να προκαλέσει δημόσια συζήτηση γύρω από την ’μεση Δημοκρατία(υπάρχουν ήδη συνεντεύξεις του κ. Κόκκα, του βουλευτή του Συνασπισμού κ. Δραγασάκη και του ΠΑΣΟΚ κ. Σκανδαλίδη), να αναζητήσει τη θέση της μεταφυσικής φιλοσοφίας στη σημερινή κοινωνία με τον Κοσμήτορα της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών κ. Πελεγρίνη, να συζητήσει την πιθανότητα σύγκλισης επιστήμης και παραφυσικών φαινομένων με τον Πρόεδρο της Βρετανικής Εταιρίας Ψυχικών Ερευνών κ. Poynton, κλπ.. προσπαθώντας να προωθήσει θέματα που αφορούν άμεσα μία επικείμενη πνευματική αναγέννηση.

Τέλος, πρέπει να γίνει ειδική μνεία και στο εξαιρετικό έργο που έως σήμερα έχουν επιτελέσει οι πρώτες πανεπιστημιακές(φοιτητικές) ομάδες πνευματικής αναζήτησης στην Ελλάδα, με την Κ.Α.Π .Α. στο πανεπιστήμιο Αιγαίου και την Κ.Α.Π.Θ. στο Αριστοτέλειο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Μέσα στα λιγοστά έτη ύπαρξης τους έχουν διοργανώσει δεκάδες εκδηλώσεις, ομιλίες και προβολές καταφέρνοντας έτσι να προωθήσουν τη γνώση εκεί ακριβώς που εκκολάπτεται η αυριανή κοινωνία, δηλαδή μέσα στους πανεπιστημιακούς χώρους.

Η κρίσιμη απόφαση!
Οι συνθήκες υπάρχουν και είναι ευνοϊκές, οι άνθρωποι που θα μπορούσαν να στηρίξουν μία επικείμενη ελληνική αναγέννηση επίσης. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε μία καμπή όπου οφείλει να πάρει σύντομα μία κρίσιμη απόφαση. Το ποια θα είναι αυτή το μέλλον μόνο μπορεί να το δείξει.. και δυστυχώς λιγοστοί θα ζήσουμε αρκετά ώστε να την αναγνωρίσουμε.
Τουλάχιστον έχουμε κάθε λόγο να είμαστε αισιόδοξοι, μιας και υπάρχουν πολλές πιθανότητες μετά το πέρας ενός αιώνα οι Έλληνες να μπορούν να μνημονεύουν την πρώτη Αναγέννηση που πραγματοποιήθηκε ποτέ στη χώρα μας.. στις αρχές του 21ου αιώνα!

* Για οποιοδήποτε σχόλιο ή κριτική, επικοινωνήστε με το συγγραφέα μέσω του email: solonaimonas@yahoo.gr

[Παραπομπές:]
[*1] Με τον όρο «κλασικισμός» εννοούμε την τεχνοτροπία και το ύφος των αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων και καλλιτεχνών, όπως επίσης και τη μελέτη κλασικών συγγραφέων.
[*2] Varchi, Benedetto, Storia Fiorentina.
[*3] Όπως υποστηρίζει και ο Γ. Σπυρόπουλος, στο σύγγραμμα του Αναγέννηση που κυκλοφόρησε ως ειδική έκδοση του περιοδικού ’βατον.
[*4] St. Catherine of Siena in Coulton, Five centuries of religion, II, 399.
[*5] Γ. Σπυρόπουλος, ένθετο Αναγέννηση, ειδική έκδοση ’βατον.
[*6] Στην ιστοσελίδα: www.metafysiko.gr .
[*7] Στην ιστοσελίδα: www.metafysiko.gr/forum .
[*8] Στο site: www.metafysiko.gr/pytheas

[Ενδεικτική Βιβλιογραφία]
1. Λεξικό της Φιλοσοφίας, Θ. Πελεγρίνης.
2. Formations of Modernity, S. Hall & B. Gieben.
3. The Age of Enlightenment : An Anthology of 18th Century Texts, S. Eliot & B. Stern.
4. Αναζήτηση- Δοκίμιο Ελληνικής Ιδεολογίας, Δ. Λάμπρου.
5. Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός του χθες- Αναζητώντας τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό του σήμερα, Μ. Παπαγεωργίου.