Η επίδραση του καιρού στην ανθρώπινη ιστορία είναι περισσότερο άμεση απ’ όσο νομίζουμε ή τουλάχιστον απ’ όσο αφήνουν να εννοηθούν τα ιστορικά βιβλία για συγκεκριμένα κορυφαία γεγονότα. Ο άνθρωπος είναι μέρος της φύσης και ορίζει τις τύχες του όχι μόνο από τη γεωδιαμόρφωση της περιοχής του αλλά και με τον άνεμο. Άνεμος ήταν αυτός που έκρινε την έκβαση της ναυμαχίας της Σαλαμίνας κι αυτό δεν ήταν τυχαίο γεγονός αλλά μια πολύ καλά προσχεδιασμένη τακτική του Θεμιστοκλή. Και υπάρχουν πάρα πολλά ανάλογα παραδείγματα στην ιστορία από τα οποία θα επιλέξω μερικά για το παρόν άρθρο. Πρέπει πάντως να συνειδητοποιήσουμε το βασικό ρόλο που έπαιξε ο καιρός στη διαμόρφωση της ιστορίας, χάρη σε αυτόν οι Έλληνες θαλασσοπόροι αποίκησαν τη Μεσόγειο, οι Πολυνήσιοι κατόρθωσαν να ταξιδέψουν σε όλον σχεδόν τον Ειρηνικό Ωκεανό και οι Ιάπωνες κράτησαν απόρθητο για αιώνες το νησί τους. Ήδη ο Ηρόδοτος καταλαβαίνει τη σημασία του ανέμου καταγράφοντας την εξαφάνιση μιας περσικής στρατιάς από τον φοβερό σιμούν κατά την εκστρατεία της Αιθιοπίας το 525 πΧ. Οι γνωστές βροχές από αίμα που τις συναντάμε σε πάμπολλες πηγές, αρχομένης από τη Βίβλο και τον Όμηρο, οφείλονται συνήθως στη μεταφορά ηφαιστιακής αιθάλης από τους ανέμους, κάτι που απέδειξε η περίφημη έκρηξη της νήσου Κρακατόα το 1883: για δύο χρόνια τα ηλιοβασιλέματα σε όλη την υδρόγειο ήταν έντονα χρωματισμένα, εξαιτίας των σωματιδίων του ηφαιστείου της Κρακατόα που παρέμεναν στην στρατόσφαιρα και προξενώντας έτσι την επιδείνωση των χειμώνων με τις ακραίες καιρικές μεταβολές. Οι αρχαίοι Έλληνες συνειδητοποίησαν τόσο έντονα τη σπουδαιότητα του ανέμου, ώστε ο περίφημος Πύργος των Ανέμων στην Πλάκα, οι Αέρηδες, “να έχουν μια τέλεια ευθυγράμμιση με τους πόλους που μόνο με σύγχρονα οπτικά όργανα μπορεί επιτευχθεί” (Hermann J. Kienast, Ιστορικά). Ο Lyall Watson στην Ανάσα του Ουρανού σημειώνει: Η παρατήρηση του ότι η προκλητική συμπεριφορά του κλίματος οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερα πολιτιστικά επιτεύγματα έχει ακόμη σήμερα μια ευρύτατη απήχηση. Μια προσεκτική ανάλυση του περιεχόμενου των λαϊκών θρύλων από πενήντα δύο φυλές που αγνοούσαν τον γραπτό λόγο, απέδειξε ότι οι μύθοι που σχετίζονται με ηρωικούς άθλους είναι πολύ περισσότεροι στους λαούς που ζούν σε εύκρατα κλίματα. Και οι μύθοι αυτοί γνωρίζουν μεγάλη δημοτικότητα σε τόπους όπου οι μέσες μηνιαίες θερμοκρασίες παρουσιάζουν διακυμάνσεις τουλάχιστον 11 βαθμούς Κελσίου αλλά που σε καμία περίπτωση δεν ξεπερνούν τους 20 βαθμούς. Η κατάκτηση της Ινδίας από τον Μέγα Αλέξανδρο μπορούσε να επιτευχθεί αν έκανε υπομονή ο στρατηλάτης λίγες βδομάδες μέχρι να φυσήξει ο Βορειοανατολικός μουσώνας. Τότε ο Νέαρχος με τα καράβια μπορούσε να κάνει τον περίπλου της Ινδίας. Τα κατάφερε τελικά αργότερα ένας πρώην πλοηγός του μακεδόνα στρατηλάτη, ο Ίππαλος, που με τη βοήθεια και του νοτιοδυτικού μουσώνα, εγκαινίασε το εμπόριο με την Αφρική, την Υεμένη και την Ινδία. Ο Πλίνιος προς τιμήν του, έδωσε το όνομα του Ίππαλου σε αυτόν τον άνεμο, ονομασία που έπειτα χρησιμοποίησαν συστηματικά οι Ρωμαίοι και οι Άραβες.

Η ναυμαχία της Σαλαμίνας είναι ένα από τα διασημότερα παραδείγματα της πολεμικής εκμετάλλευσης του ανέμου. Ο Ξέρξης με τα πολυάριθμα πελώρια και δυσκίνητα πλοία αποκλείει τον ολιγάριθμο αθηναϊκό στόλο του Θεμιστοκλή στα στενά της Σαλαμίνας. Τριακόσιες τριήρεις εναντίον χιλίων τετρακοσίων πέρσικων πλοίων! Οι έλληνες πλοίαρχοι ήθελαν να αποτραβηχτούν στον Αργολικό κόλπο φοβούμενοι την ισχύ του Ξέρξη αλλά ο Θεμιστοκλής τους έπεισε να παραμείνουν στη θέση που τους όρισε. Ταυτόχρονα όμως, επιδεικνύντας ευφυία στον ψυχολογικό πόλεμο και στην αντικατασκοπεία, φρόντισε να είναι ενήμερος ο Ξέρξης στο ότι οι Έλληνες ένιωθαν ανασφάλεια και διαφωνούσαν μεταξύ τους για να τον παγιδέψει. Τη μέρα της ναυμαχίας, όπου τίποτα δεν κουνιόταν, ο Θεμιστοκλής στέλνει μερικά πλοία να παρενοχλήσουν την εμπροσθοφυλακή του περσικού στόλου από τους όρμους της Σαλαμίνας όπου κρυβόταν και ο Ξέρξης πέφτει στην παγίδα. Στέλνει τα πλοία του από τα βόρεια του πορθμού για να αποκόψουν τις δυνάμεις των Ελλήνων και από τα νότια ταυτόχρονα, κινήθηκε πιστεύοντας ότι θα παγίδευε τον αθηναϊκό στόλο ανάμεσα στην περσική μεγγένη. Και μέσα στο στενό γίνεται αυτό που σχεδίασε και περίμενε ο Θεμιστοκλής. Η ώρα είχε πάει μεσημέρι εκείνη τη στιγμή και ο περίφημος “ετήσιος” άνεμος, το μελτέμι όπως το λέμε σήμερα, ήρθε και φύσηξε τόσο δυνατά που οι Πέρσες κατελήφθηκαν εξ απίνης. Τα πελώρια και δυσκίνητα πλοία των Περσών αδυνατούσαν να κάνουν μανούβρες λόγω της στενότητας του θαλάσσιου πορθμού και οι μικρές κι ευλύγιστες τριήρεις από τους δυτικούς όρμους της Σαλαμίνας τα εμβόλιζαν συνεχώς, με αποτέλεσμα οι επίδοξοι κατακτητές να παγιδευτούν ανάμεσα στα ναυάγια που δημιουργούνταν και να πνιγούν σχεδόν όλοι.

Κάτι ανάλογο κατάφερε και ο Φράνσις Ντρέηκ ενάντια στην Ισπανική Αρμάδα. Ο Φίλιππος ο Β’, όταν πέθανε η σύζυγός του Μαίρη των Τυδώρ, πήρε αρνητική απάντηση από την βρετανή βασίλισσα Ελισάβετ για νέο γάμο και αφού αποκεφαλίστηκε άδοξα η πιστή σύμμαχός του βασίλισσα της Σκωτίας Μαρία Στιούαρτ, διέταξε την Αρμάδα του να επιτεθεί στην Αγγλία. Διάλεξε κακή εποχή για την επιδρομή του διότι αρχικά επί δυο μήνες ο στόλος του παρέμενε καθηλωμένος στον Βισκαϊκό κόλπο εξαιτίας των αντίθετων ανέμων που έπνεαν εκείνη την εποχή. Το καλοκαίρι του 1588 ήρθε ακόμη πιο ταραγμένο, η θερμοκρασία του Ατλαντικού Ωκεανού έπεσε κατά 5 βαθμούς εξαιτίας των λιώσιμων των βόρειων πολικών πάγων με αποτέλεσμα, μια σειρά από κυκλώνες να σαρώσουν τη βόρεια Ευρώπη. Απτόητη, όσο κι επιπόλαιη, η Αρμάδα ξεκίνησε προς την Αγγλία όπου παραμόνευε ο Φράνσις Ντρέηκ στο Πλύμουθ. Λέγεται πως όταν τον ειδοποίησαν για την άφιξη του ισπανικού στόλου, εκείνος έπαιζε ζάρια κι απάντησε ατάραχος: “Έχουμε χρόνο να τελειώσουμε το παιχνίδι και να νικήσουμε τους Ισπανούς”. Για δέκα μέρες, οι δύο στόλοι έπαιζαν κυνηγητό μεταξύ τους χωρίς επιθετικές περιπλοκές κάτι που από τη μια οφειλόταν στην ισχύ των νοτιοδυτικών ανέμων που κρατούσαν σταθερές τις αποστάσεις μεταξύ των εχθρών και από την άλλη η ευθυβολία και η δύναμη της βαριάς και δυσκίνητης Αρμάδας δεν μπορούσε να υπερισχύσει εύκολα ενάντια στα μικρά κι ευκίνητα πλοία των ’γγλων (τι σας θυμίζει αυτό;). Η παγίδα του Ντρέηκ δεν αργεί να αποδώσει. Κουρασμένοι οι Ισπανοί από το συνεχή κλεφτοπόλεμο των ’γγλων, κάνουν το σφάλμα να αγκυροβολήσουν στο γαλλικό Καλαί στα στενά της Μάγχης, λιμάνι με ρηχά νερά και ξέρες. Το βράδυ ο Ντρέηκ ξαμολύει πυρπολικά, μικρά πλοιάρια χωρίς πλήρωμα γεμάτα πίσσα και μπαρούτι (όπως έκαναν ο Μιαούλης και ο Κανάρης) εναντίον της Αρμάδας και το κακό δεν αργεί να γίνει. Μέσα σε μισή ώρα εκατόν είκοσι από τα εκατόν ογδόντα πλοία των Ισπανών παραδίνονται στις φλόγες και κανονιοβολούνται από τους ’γγλους χωρίς έλεος. Αλλά αυτό που έκρινε την έκβαση ήταν το δυνάμωμα των νοτιοδυτικών ανέμων: επάνω στη φασαρία οι ισπανοί σπάνε τις αλυσίδες των αγκύρων, σηκώνουν βιαστικά τα πανιά και συγκρούονται μεταξύ τους λόγω του πανικού και της ορμής του ανέμου. Όπως 2.000 χρόνια πριν, έγινε ακριβώς και στη Σαλαμίνα.

Οι ρωμαϊκές Λεγεώνες της Αστραπής του Μάρκου Αυρήλιου οφείλουν την ονομασία τους σε μια συγκυρία. Οι Μαρκομάνοι ήταν γερμανικά φύλα που προσπαθούσαν να εισβάλλουν από τον Δούναβη. Στη μάχη που έγινε εκεί, μια τρομερή καταιγίδα με βροντές και κεραυνούς έσπασε τις γραμμές των Μαρκομάνων και οι Ρωμαίοι κατόρθωσαν να τους νικήσουν οριστικά.

Ο μέγας Θεοδόσιος οφείλει μια λαμπρή του νίκη ενάντια στον αυτοκράτορα της δυτικής Ρώμης, τον Ευγένιο, χάρη σε μια καταιγίδα που έπνιξε του ρωμαίους το 394 μΧ. και η παρατεταμένη ξηρασία κατά τον 7ο αιώνα μΧ ήταν που το δυτικό ρωμαϊκό κράτος καταλύθηκε οριστικά από τους βόρειους λαούς και τη βυζαντινή αυτοκρατορία να την επιδράμουν οι Σλάβοι.

Και ο Ιούλιος Καίσαρας όμως έκανε το σφάλμα να μην λάβει υπόψη του την πολύ γνωστή στον καιρό του πραγματεία τού Πυθέα Περί Ωκεανού ή Γης Περίοδος, αλλιώς δεν θα έβλεπε τα καράβια του να συντρίβονται άδοξα στο στενό της Μάγχης από το φαινόμενο της παλίρροιας, καθυστερώντας έτσι την πολυπόθητη κατάκτηση της βρετανικής νήσου. Και η ρωμαϊκή επικυριαρχία, όταν τα κατάφερε τελικά, δεν μπόρεσε να αντέξει πολύ: οι άνεμοι στο στενό της Μάγχης ανέκοπταν συνεχώς την στρατιωτική επικοινωνία των ρωμαίων από την Ευρώπη προς την Καληδονία.

Και ο Οδυσσέας εξαρτά τις τύχες των περιπλανήσεών του από τον Ποσειδώνα, το θεό της θάλασσας και τις προσωρινές ανακουφίσεις του στα νησιά του Ηλίου, της Κίρκης, της Καλυψούς και στη συνέχεια, οι άνεμοι πάλι και πάλι τον οδηγούν στα στένα της Σκύλας και της Χάρυβδης, στον Κύκλωπα Πολύφημο και τελικά, στο νησί των Φαιάκων. Το αρχαιότερο μυθιστόρημα, μαζί με την Ιλιάδα, δίνει τόση μεγάλη σημασία στον άνεμο που συχνά συναγωνίζεται την προσωπικότητα του Οδυσσέα, εν τέλει είτε η πρόσωπικότητα του Ποσειδώνα, είτε η βοήθεια του Δία και της Αθηνάς εκφράζονται σε στοιχεία της φύσης. Και η Αθηνά είναι που δίνει συμβουλές στον Τηλέμαχο να αποφύγει την ενέδρα των μνηστήρων εκμεταλλεύοντας τους ευνοϊκούς άνεμους του Ιόνιου πέλαγου στην περίφημη πελαγοδρομία του προς την Ιθάκη (που κατά την απόλυτα τεκμηριωμένη γνώμη μου, αυτή η ομηρική Ιθάκη είναι στην πραγματικότητα η Κέρκυρα).

Οι άνεμοι δεν είναι κατ΄ ανάγκη επιθετικοί, η επίδρασή τους είναι καθαρά αμυντική στην πλειοψηφία των περιπτώσεων επειδή οι ντόπιοι γνωρίζουν πολύ καλύτερα τις ιδιαιτερότητες του ανέμου στις περιοχές που κατοικούν, παρά οι ξένοι κατακτητές που κινούνται ενάντια σε άγνωστες χώρες. Ο Ναπολέοντας και ο Χίτλερ είδαν τα στρατεύματά τους που πορευόντουσαν προς τη Μόσχα να εξολοθρεύονται κατά εκατοντάδες χιλιάδες από τους παγωμένους βόρειους άνεμους, ο περίφημος ρώσικος στρατηγός Χειμώνας κατά την έκφραση του Στάλιν. Στο Βατερλό, η βαριά ταπεινωτική ήττα του Ναπολέοντα κρίθηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος από τη λάσπη. Οι βροχές των προηγούμενων ημερών καθήλωσαν τα γαλλικά κανόνια που δεν μπορούσαν να περιστραφούν με ευκολία ενάντια στη συμμαχία του Ουέλλιγκτον ο οποίος σκόπιμα επέλεξε και κράτησε τους στρατιώτες περισσότερο στεγνούς από τους Γάλλους. Ο εθνικός ήρωας των ρώσων, ο Αλέξανδρος Νιέφσκυ νίκησε κατά κράτος τους Γότθους πνιγοντάς τους καθώς τους παρέσυρε επάνω στους λεπτούς πάγους μιας λίμνης, ενώ οι ταπεινωτικές απώλειες, κατά εκατομμύρια ζωές, στα μέτωπα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου οφειλόταν πως ο καιρός δεν κάνει διάκριση ανάμεσα στα έθνη. Είτε έστελνε βροχές με αποτέλεσμα να σκοτώνονται, όντας παγιδευμένοι μέσα σε τόνους λάσπης, είτε τα τοξικά αέρια να μην ικανοποιούν το χατήρι να πνέουν προς τον σκοπό τους και να καταπνίγουν τους θύτες τους.

Και το κρύο που έφερνε ο βόρειος άνεμος από τον Καναδά έδωσε τη νίκη στον Τζορτζ Ουάσιγκτον κατά τον πόλεμο της Ανεξαρτησίας με τους ’γγλους το 1777 στην Αμερική. Ο στρατός του Ουάσιγκτον σε μια άτυχη στιγμή, είχε καθηλωθεί στη λάσπη, τα κανόνια ήταν αδύνατον να μετακινηθούν ενάντια στην καλύτερα εξοπλισμένη στρατιά του άγγλου στρατηγού Τσαρλς Κορνουάλις, τοποθετημένης στα βόρεια. Ώσπου, ένας πολύς δυνατός, ξερός και παγωμένος βορειοδυτικός άνεμος, στέγνωσε γρήγορα τη λάσπη και τα πυροβόλα του Ουάσιγκτον ξεκόλλησαν εύκολα. Τα αντίπαλα στρατεύματα ξύλιασαν τόσο πολύ από το κρύο όντας περισσότερο άμεσα εκτεθειμένα στον παγερό άνεμο από τα βόρεια και οι Βρετανοί νικιούνται διαδοχικά στο Πρίνσετον και το Τρέντον και σε λίγο στην πολιορκία του Γιορκτάουν, ο Κορνουάλις παραδόθηκε με αποδεκατισμέντο το στρατό του στον Ουάσιγκτον. Τότε ήταν που γεννήθηκε το αμερικανικό έθνος.

Η Ιαπωνία έχει μια ασυνήθιστη ιδιαιτερότητα: προστατεύτηκε για πάρα πολλούς αιώνες από τους εξωτερικούς εισβολείς χάρη στον άνεμο που την κρατούσε απομονωμένη. Ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό που πρέπει να επισημάνουμε είναι πως οι γιαπωνέζοι δεν είχαν δημιουργήσει ποτέ έναν ναυτικό στόλο. Το 1274, ο μογγόλος Κουμπλάι Χαν, γιος του Τζέγκις Χαν, κίνησε με χίλια πλοία και 40.000 στρατιώτες να κατακτήσει την Ιαπωνία. Από λάθος του αγκυροβολεί στο νησί Κιούσου, στον κόλπο Χοκοζάκι, πριν εισβάλλει στην κυρίως χώρα. Το βράδυ ένας πολύ δυνατός βόρειος άνεμος εξολοθρεύει το μεγαλύτερο μέρος του μογγόλικου στόλου, 300 πλοία και οι μισοί πολεμιστές κατόρθωσαν να γυρίσουν στην Κορέα πανικόβλητοι. Ο Κουμπλάι Χαν, εξοργισμένος και πεισμωμένος διέταξε να κατασκευαστούν άλλα χίλια πλοία και σε έξι χρόνια, με επιπλέον 3500 κινέζικα ιστιοφόρα ξανακάνει την προσπάθεια. Οι Γιαπωνέζοι εν τω μεταξύ, πρόλαβαν να οχυρωθούν καλύτερα και περίμεναν την καινούρια επίθεση των Μογγόλων. Ο Κουμπλάι Χαν, μαθημένος από το προηγούμενο πάθημά του, χώρισε το στόλο του στα δύο και με τον έναν ξαναπήγε στον κόλπο Χοκοζάκι διατάσσοντας τα μεγάλα πλοία να δεθούν μεταξύ τους με αλυσίδες για να έχουν μεγαλύτερη αντίσταση στον άνεμο και με τον άλλο στόλο επιχειρεί να αποβιβαστεί από τον κόλπο του Ιμάρι. Το σχέδιο του Κουμπλάι Χαν, πιθανότατα θα είχε επιτυχία αν τα στοιχεία της φύσης που προστάτευαν την Ιαπωνία δεν εμφανίζονταν: ένας φοβερός τυφώνας, ο σίμπου ο θεϊκός άνεμος που προστατεύει την Ιαπωνία, σαρώνει και τα δύο αγκυροβόλια. Όσα καράβια ήταν δεμένα μεταξύ τους δεν άντεξαν και βούλιαξαν. ’λλα εξόκειλαν στις ακτές και τα βράχια και όσοι πολεμιστές διασώθηκαν σφαγιάστηκαν από τους υπερασπιστές. Σε ένα 24ωρο, χάθηκαν 4000 σκάφη και 130.000 μογγόλοι. Οι γνωστοί σε μας καμικάζι (Δύναμη του Θεϊκού Ανέμου) οφείλουν την ονομασία τους από αυτό το ιστορικό γεγονός.

Είναι χαρακτηριστικό πως η τέχνη απεικονίζει τον άνεμο με μια βίαιη χροιά, για ένα κατά τα άλλα άυλο στοιχείο, μέσω χρωμάτων και ήχων με ακραία συχνά εκφραστικά μέσα. Από τα συναρπαστικά ηλιοβασιλέματα, στις θύελλες και τα μανιασμένα κύματα, η ζωγραφική καταφέρνει να να αποδώσει την ισχύ του ανέμου από την ακραία συμπεριφορά του. Π ίνακες του Turner, του Van Gong, του Cezan, του Bruegel, Monet και Manet, καταδεικνύουν με τις εκπληκτικές αναπαραστάσεις τους τη δυναμική του άυλου. Στη λογοτεχνία, ο Σαίξπηρ πολλές φορές δίνει κεντρικό ρόλο στον άνεμο. Ο Βασιλιάς Ληρ συνειδητοποιεί τις τρομακτικές αυταπάτες του εν μέσω μιας φοβερής θύελλας. Στην Τρικυμία, το ναυάγιο του Πρόσπερου είναι μια εξαιρετική αφορμή για μια από τις κορυφαίες φιλοσοφημένες σελίδες της λογοτεχνίας, όπως και συνεχίζεται η παράδοση στον Ροβινσώνα Κρούσο του Γουίλεμ Ντα Φοε και στα Ανεμοδαρμένα Ύψη της Έμιλυ Μπροντέ. Στα Ταξίδια του Γκιούλιβερ του Ιωνάθαν Σουίφτ, ο άνεμος είναι αφορμή για μερικές από τις πιο σπαρταριστές συμβολικές σκηνές του βιβλίου, όπως το επεισόδιο με το Νησί στον Αέρα. Ο κάκιστα αδικημένος σε παιδαριώδεις και ηλίθιες μεταφράσεις Ιούλιος Βερν κάνει κατάχρηση της βίας του ανέμου στις απίστευτες επιστημονικές και μεθοδολογικές λογοτεχνίες του: Ροβύρος ο Κατακτητής, Κυρίαρχος του Κόσμου, Πέντε βδομάδες με αερόστατο, ο Γύρος του Κόσμου σε 80 μέρες, Μυστηριώδης Νήσος, Σανσελόρ, τα Τέκνα του πλοιάρχου Γκραντ, 20.000 λεύγες κάτω από τη Θάλασσα, Δύο Χρόνια Διακοπές, τα 500 εκατομμύρια της Μπεγκούμ, το Κυνήγι του Μετεώρου, ο Αιώνιος Αδάμ κλπ… Ακόμη και ανάμεσα στους εκπληκτικούς συμβολισμούς στο αριστουργηματικό Ταξίδι στο Κέντρο της Γης, ο άνεμος που φυσά στις σήραγγες και τις γιγανταίες σπηλιές συμμετέχει με καίριο τρόπο στην πλοκή στιγματίζοντας συχνά την εσωτερική (και απόκρυφη…) αναζήτηση του πρωταγωνιστή ’ξελ. Ο Χέρμαν Μέλβιλ με τον Μόμπι Ντικ (άλλο βιβλίο που κακοποιήθηκε πολλάκις πολύ χειρότερα κι από τον Βερν στα καθ ημάς μεταφραστικά ξενέρωτα παιδουλιάρικα δεδομένα) καταθέτει απροσδόκητα στοιχεία για την μακροσκοπική επιρροή του καιρού στον μικρόκοσμο των φαλαινοθήρων, ενώ ο σύγχρονος μεταμοντέρνος Τζων Μπαρθ (John Barth) στον Βλακοχορτοφάγο ακροβατεί πολύ επιδέξια μεταξύ γελοίου και ιστορικών μαρτυριών για ένα υπεραντλατικό ταξίδι από την Αγγλία στην Αμερική με πειρατές κατά τον 17ο αιώνα σε ένα χειμαρρώδες έργο απίστευτης θρασύτητας κι εξοντωτικού χιούμορ ενάντια στην ακαδημαϊκή αρτηριοσκλήρωση. Η παλίρροια, αποτέλεσμα συνδυασμού των επιρροών του ανέμου και της σελήνης, είναι αυτή που καταπνίγει την Φόνισσα του Εμμανουήλ Ροΐδη, καταδιωκώμενη από τον όχλο σε μια από τις πιο σπαρακτικές μεταφυσικές κραυγές της λογοτεχνίας. Η φόνισσα πνίγεται “μεταξύ Θείας και ανθρώπινης Δικαιοσύνης”, σε μια αμμουδερή ξέρα που πλημμυρίζει ανάμεσα σε ένα νησί και τη στεριά. Η ανεξάντλητη ποικιλία των εκφραστικών μέσων στη μουσική δεν θα μπορούσε να μην εκμεταλλευτεί τη δυναμική του ανέμου. Μετά από τον Βιβάλντι και τις περίφημες 4 Εποχές, ο πολλές φορές δύσθυμος Richard Strauss (ο συνθέτης του Τάδε Έφη Ζαρατούστρα ή αλλιώς, το πασίγνωστο θέμα από την ταινία 2001 του Κιούμπρικ) σοκάρει άγρια το κοινό μέχρι και σήμερα με την σχετικά μέτρια σύνθεσή του αλλά δημοφιλή, τη Συμφωνία των ’λπεων, όταν για μια τρίλεπτη περίπου αναπαράσταση καταιγίδας, χρησιμοποιεί τα πιο παλαβά εργαλεία που μέχρι τότε δεν νοούνταν ως όργανα της ορχήστρας: ήτοι ένα τεράστιο φύλλο λαμαρίνας για τους κεραυνούς, μια μεγάλη μηχανή παραγωγής ήχου του ανέμου (μια ρόδα με πτερύγια που κινείτα από μανιβέλλα, σαν τις προπέλες των ποταμόπλοιων του Μισισσιπή) και που εξαιτίας του, από τότε, χρησιμοποιούν όλα τα θέατρα και οι κινηματογραφικές ταινίες, καθώς και κάμποσα άλλα περίεργα κρουστά όργανα που σήμερα τα ακούμε πλέον μόνο από τα ηχητικά εφφέ στο σινεμά. Και ο Giussepe Verdi δεν χάνει την ευκαιρία στο Ριγκολέττο (όπου η ατρειδική κατάρα εκφράζεται με ακραίες καιρικές συνθήκες) αλλά κυρίως και στην εισαγωγή από τον Οθέλλο (η σασπένς σκηνή με το καράβι που δένει εν μέσω θυέλλης σε λιμάνι της Κύπρου) να εντυπωσιάσει με την μοναδική του ικανότητα να ξαφνιάζει το ακροατήριο του με βίαιες αναρριπίσεις του ανέμου, όπως και συχνά το έπραξαν οι Hector Berlioz (λχ το φινάλε στην Φανταστική Συμφωνία) και Richard Wagner με τον Ιπτάμενο Ολλανδό, τον Τριστάνο και Ιζόλδη και την Τετραλογία Δαχτυλίδι των Νιμπελούγκεν.

Βιβλιογραφία
Lyall Watson, Η Ανάσα του Ουρανού, εκδ Ωρόρα
Χρήστος Δ. Λάζος, Ναυτική Τεχνολογία στην Αρχαία Ελλάδα, εκδ Αίολος
του ιδίου, Το ταξίδι του Πυθέα στην άγνωστη Θούλη, εκδ Αίολος
Τεύχος Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας, Η Τεχνολογία στην Αρχαία Ελλάδα
Τεύχος Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας, Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας
Βασίλης Ραφαηλίδης, (Μυθ)Ιστορία των βαρβάρων προγόνων των σημερινών Ευρωπαίων
Paul Bekker Η Ορχήστρα, εκδ Νεφέλη
Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα

Δείτε
Αλέξανδρος Νιέφσκυ (Alexander Nevsky) του Σεργκέι ’ϊζενστάιν. Η διάσημη σκηνή της Μάχης στον Πάγο περιγράφει με εξαιρετικά ακριβή τρόπο τη συντριβή των Γότθων από τους Ρώσους.

Βατερλώ (Waterloo) του Σεργκέι Μπονταρτσούκ. Μια εξαιρετική και πιστότατη αναπαράσταση όλου του χρονικού της ατιμωτικής ήττας του Ναπολέοντα από τον Ουέλιγκτον. Οι δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες που βλέπετε δεν είναι εφφέ αλλά αληθινοί κομπάρσοι, τύφλα να χει το Lord of the Rings. Κορυφαίες οι ερμηνείες του Rod Steiger (Ναπολέων) και του Cristofer Plummer (Ουέλιγκτον). Ίσως η καλύτερη ιστορική ταινία του είδους της, αναζητήστε την οπωσδήποτε στην εξαιρετική έκδοση του dvd, προβάλλεται σε διδασκαλίες στις στρατιωτικές ακαδημίες λόγω της εξαντλητικής ιστορικής ακρίβειας στην αναπαράσταση των μαχών.

The Day After Tomorrow του Ρόλαντ Έμεριχ. Πως μια παγκόσμια κλιματολογική αλλαγή επηρεάζει άμεσα τον πολιτισμό μας σε μια από τις πιο σοβαρές παραγωγές με ανάλογο θέμα.

Ο εχθρός προ των πυλών (Enemy on the Gate) του Ζαν Ζακ Ανώ. Ο στρατηγός Χειμώνας ως φόντο και έμμεσος πρωταγωνιστής στην πολιορκία του Στάλινγκραντ (Αγία Πετρούπολη).

Ακούστε
Συμφωνία αρ 6 “Ποιμενική” (Pastorale) του Beethoven. Με το διάσημο 4ο μέρος, την Καταιγίδα, η συναρπαστική και λαμπερή ενορχήστρωση που προσομοιάζει με επιτυχία μια αληθινή θύελλα.

Η Θάλασσα (La Mere) του Claude Debussy. Πως το παιχνίδισμα του ανέμου με τη θάλασσα μπορεί να οδηγηθεί και σε απρόσμενες κορυφώσεις όπως παρασταίνεται στο έργο του Γάλλου ιμπρεσιονιστή συνθέτη.

Νύχτα στο Φαλακρό Βουνό (Night on Bald Mountain) του Modest Mussorgsky. Εκρηκτική ενορχήστρωση για μια απεικόνιση θύελλας κατά τη νύχτα του ’ι Γιαννιού.

Αλέξανδρος Νιέφσκυ (Alexander Nevsky) του Sergei Prokofiev. Το σάουντρακ της ομώνυμης ταινίας με τη συναρπαστική μουσική απεικόνιση της Μάχης στον Πάγο (the Battle on the Ice). Θεωρείται από πολλούς κορυφαίους κριτικούς ως το καλύτερο σάουντρακ που έχει γραφτεί ποτέ μαζί με τον Ιβάν τον Τρομερό (Ivan the Terrible) των ιδίων συντελεστών, συνθέτη και σκηνοθέτη.

Ψίθυροι του Δάσους (Forest Murmurs) από τον Siegfried της Τετραλογίας Δαχτυλίδι των Νιμπελούγκεν του Richard Wagner. Μαγευτική όσο και ραφινάτη ενορχήστρωση ενός άνεμου που κροταλίζει τα φύλλα ενός δάσους, στον αντίποδα της βίας του μυθολογικού μουσικού έπους. Αν σας θυμίζει Lord of the Rings, σχεδόν η ίδια πλοκή είναι, προγενέστερη του Tolkien που την “αντέγραψε” αναμιγνύοντας λίγο και από τον Parsifal του ιδίου συνθέτη.