Το απόγευμα της 15ης Νοέμβρη του 2005, βρέθηκα με το φίλο και μέλος της ομάδας Gateway Νίκο Κουμαρτζή (aka SolonAimonas) στη Χαλκιδική. Ήταν μια από τις σημαντικότερες ημέρες της ζωής μου.

Η συνάντηση μου με έναν ζωντανό θρύλο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, τον ‘Aρη Πουλιανό, ήταν σίγουρα αποκαλυπτική. Φιλικός, ζεστός και φιλόξενος (γευτήκαμε το εξαίσιο τσίπουρο δικής του παραγωγής), ο σημαντικότερος Έλληνας παλαιοανθρωπολόγος μας παραχώρησε μια εκ βαθέων συνέντευξη. Τα παιδικά του όνειρα, οι κακουχίες που πέρασε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, η εξέλιξη της επιστημονικής του καριέρας, οι σημαντικές ανακαλύψεις του εντυπωσιακού σπηλαίου των Πετραλώνων και το όραμά του για το μέλλον..

‘Αρης Πουλιανός και Μηνάς Παπαγεωργίου κατά τη διάρκεια της συνέντευξης.

1. Σύντομο βιογραφικό του ‘Αρη Πουλιανού.

Ο Δρ ‘Αρης Ν. Πουλιανός γεννήθηκε στον Εύδηλο Ικαρίας στις 23 Ιουλίου 1924. Σπούδασε Βιολογία στις Η.Π.Α. (Ν.Υ.) και Ανθρωπολογία στην τ. Σ. Ένωση, όπου υπερασπίστηκε το 1961 τη διδακτορική του διατριβή (PhD) με θέμα: “H Προέλευση των Ελλήνων”. Έως το 1965 εργάστηκε στο τμήμα Ανθρωπολογίας της Σοβιετικής Ακαδημίας, διδάσκοντας παράλληλα ως καθηγητής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας. Κατά τα πρώτα αυτά έτη του 1960 διατέλεσε επίσης αρχηγός αρχαιολογικών και κυρίως ανθρωπολογικών ερευνητικών αποστολών στη Ρωσία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Γιουγκοσλαβία, Γεωργία-Καύκασο, Καζακστάν, Τουρκμενιστάν και Ουζμπεκιστάν.

Από το 1965 που επαναπατρίστηκε συνεχίζει με νεότερες ανθρωπολογικές μελέτες τόσο στην Ελλάδα (Κρήτη, Αιγαίο, Ιόνιο, Πίνδο, Θράκη, Μακεδονία), όσο και στο εξωτερικό (Αϊνού Ιαπωνίας, Βάσκους Ισπανίας κ.ά.). Οι μελέτες αυτές ρίχνουν φως στην καταγωγή όχι μόνο των Βαλκανικών λαών, αλλά και της υπόλοιπης Ευρώπης. Εκτός από τις εθνογενετικές έρευνες των σύγχρονων πληθυσμών ασχολείται συστηματικά και με τις παλαιοανθρωπολογικές ανασκαφές τού Σπηλαίου Πετραλώνων, της ανοικτής θέσης Τρίλλιας Χαλκιδικής, καθώς και του προϊστορικού ελέφαντα του Περδίκκα Πτολεμαΐδας.

Το 1966 διετέλεσε μέλος τής Διοικούσας Επιτροπής του Πανεπιστημίου Πατρών και Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας. Το ξενοκίνητο δικτατορικό καθεστώς του 1967 τον φυλακίζει και τον εξορίζει. Ο διωγμός αυτός του Δρα ‘Αρη Ν. Πουλιανού οδήγησε δημοκρατικούς ανθρωπολόγους από διάφορες χώρες, όπως τη Γαλλία, τις Η.Π.Α., τη Γερμανία κ.ά., να ζητήσουν με επιστολές την αποκατάσταση του τόσο στην κοινωνική ζωή, όσο και στις επιστημονικές δραστηριότητες. Παρόλο που οι διαμαρτυρίες αυτές ήταν επιτυχείς για την απελευθέρωσή του (αποφυλακίστηκε ύστερα από πεντέμισι μήνες), όσον αφορά την επιστημονική του καριέρα δεν υπήρξε παρομοίως αίσια κατάληξη, καθώς αποκλείστηκε από κάθε κρατική θέση (έως το 1976).

Το 1968 εκλέγεται Αντιπρόεδρος του 8ου Παγκοσμίου Συνεδρίου Ανθρωπολογίας στο Τόκιο. Το 1971 ιδρύει την Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος και το 1977 την Υπηρεσία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας του Υπουργείου Πολιτισμού. Το 1979 εκλέγεται στην Τσεχία Πρόεδρος του επόμενου (3ου) Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου Ανθρωπολογίας, το οποίο πραγματοποίησε τις εργασίες του στο Ανθρωπολογικό Μουσείο Πετραλώνων Χαλκιδικής το 1982. Από το 1983 κι εδώ δέχεται λυσσαλέες επιθέσεις από οργανωμένα αντιεπιστημονικά και ανθελληνικά κυκλώματα που δρουν κυρίως μέσω κρατικών οργάνων. Προσφεύγει αμυνόμενος στην ελληνική Δικαιοσύνη και αποκρούει μέχρι στιγμής με επιτυχία τους επιτιθέμενους. Επί 10ετίες διετέλεσε μέλος του Μονίμου Διεθνούς Συμβουλίου Ανθρωπολογικών και Εθνολογικών Επιστημών της UNESCO και από το 1987 συμπεριλαμβάνεται ανάμεσα στα μέλη της Ακαδημίας Επιστημών της Ν. Υ. Έχει συμμετάσχει σε πάνω από 40 επιστημονικά συνέδρια ανά τον κόσμο, ανακοινώνοντας τις ανακαλύψεις και τα ανθρωπολογικά συμπεράσματά του. Έχει συγγράψει 5 βιβλία και πάνω από 100 επιστημονικές εργασίες, δημοσιευμένες σε δεκάδες διεθνή και ελληνικά περιοδικά.

2. Πότε ανακαλύψατε πως σας ενδιέφερε η επιστήμη της ανθρωπολογίας; Σε ποια ηλικία;

Από πολύ μικρός έκανα διασταυρώσεις με κουνέλια, από το δημοτικό θυμάμαι.. Βάζεις ένα άσπρο και ένα κόκκινο κουνέλι και πάνω στο «μάσι» τους, στη φωλιά(ήταν πλάκες που πάνω τους έγραφα τη διασταύρωση του κόκκινου και του άσπρου τι έβγαζε). Ήμουν 6-7 χρονών. Όταν πήγα στην Αμερική ήθελα να γίνω βιολόγος. Ήθελα να γίνω και γιατρός, δεν γίνεσαι όμως αν δεν έχεις πολιτικό και κοινωνικό «δόντι», γι’ αυτό πήρα το πτυχίο του βιολόγου και έφυγα αντάρτης στα βουνά εναντίον του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Μετά το αντάρτικο βρέθηκα στη Νάουσα και προχώρησα όσο προχώρησα ως ανθρωπολόγος στη Μόσχα. Βρέθηκα σε μία χώρα που είχε χιλιάδες πρόσφυγες, αλλά αντάρτες, ήμασταν ανταρτάκια, παιδιά του βουνού που πολεμούσαμε για τις ιδέες μας, για μια άλλη Ελλάδα. Γίναμε λοιπόν πρόσφυγες, πρώτα στην Αλβανία, μετά στη Ρωσία και στο Ουζμπεκιστάν. Εκεί πια δουλεύαμε όλοι μας σε εργοστάσια και σπουδάζαμε κιόλας.

3. Μετά από μια μεγάλη καριέρα που κάνατε στη Ρωσία ως ανθρωπολόγος πως προέκυψε το ενδιαφέρον σας εδώ για τη Χαλκιδική;

Διότι συνέχισα να ασχολούμαι και να ενδιαφέρομαι για τα ευρήματα της Ελλάδας, που η αλήθεια είναι ήταν λιγοστά ως τότε. Ενώ πραγματοποιούσα τις ανθρωπολογικές μελέτες μου στη Ρωσία, το μοναδικό δώρο που είχα ήταν τα νέα από την πατρίδα.

4. Από ποιον ενημερωθήκατε για την κατάσταση που επικρατούσε εδώ;

Διαβάζαμε συνέχεια εφημερίδες ιδιαίτερα στη Μόσχα και ερχόταν θυμάμαι η «Μακεδονία». Στις 16 Σεπτεμβρίου βρέθηκε ο άνθρωπος των σπηλαίων (στα Πετράλωνα της Χαλκιδικής), στις 20 το γνώριζα εγώ.

Νίκος Κουμαρτζής, ‘Αρης Πουλιανός, Μηνάς Παπαγεωργίου, μπροστά από την αποκαλυπτική στρωματογραφία του σπηλαίου που φανερώνει την ηλικία του. Το μαρτυρά άλλωστε το πλήθος των ευρημάτων που έχουν ανακαλυφτεί και περιμένουν να ανακαλυφτούν..

5. Διαχρονικά, ποια ήταν η αντιμετώπιση σας από το Ελληνικό κράτος από τη στιγμή που ήρθατε και αναλάβατε εδώ το χώρο;

Εγώ ανέλαβα μια υποχρέωση από τη ρωσική ακαδημία της Σοβιετικής Ένωσης. Να μελετήσω την Βουλγαρία ανθρωπολογικά, τις φυλές, τους ανθρώπους που κατοικούσαν εκεί. Στις 2 Απριλίου του 1962 παίρνω πρόσκληση από την ελληνική κυβέρνηση από τον πρωθυπουργό κ. Καραμανλή να έρθω στην Ελλάδα και να δημιουργήσω έδρα ανθρωπολογίας. Ευχαρίστησα τον καθηγητή Μαλτέζο που ήταν μέλος της ελληνικής κυβέρνησης, επειδή μου παρέδωσε την πρόσκληση να γυρίσω στην Ελλάδα χωρίς να κάνω ποτέ ο ίδιος κάποιου είδους αίτηση ούτε στην Ελληνική κυβέρνηση, ούτε στο ελληνικό προξενείο.

Ξαφνικά λοιπόν με καλεί ο πρωθυπουργός της πατρίδας μου! Όμως είχα πλέον αναλάβει την υποχρέωση (προς την ΕΣΣΔ) να πάω στη Βουλγαρία και έτσι καθυστέρησα να έρθω άλλα 2 χρόνια, μέχρι να τελειώσω από εκεί. Τότε, με κάλεσε εκ νέου η ελληνική κυβέρνηση, αλλά επειδή ο κ. Καραμανλής δεν ήταν πια πρωθυπουργός όταν ήρθα (μιας και είχε πάει στο Παρίσι εξορία), η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου με τοποθέτησε μέλος της διοικούσας ομάδας του πανεπιστημίου των Πατρών. Ξεκίνησα τον αγώνα με άλλα μέλη της επιτροπής και έτσι για πρώτη φορά εισήγαγα στο ελληνικό πανεπιστήμιο έδρα ανθρωπολογίας. Τμήμα ανθρωπολογίας αλλά και τμήμα Βιολογίας. Δηλαδή, το πανεπιστήμιο Πατρών ήταν αυτό που μου έδωσε το έδαφος να εισηγηθώ στην επιτροπή τη δημιουργία τμήματος Βιολογίας.

6. Κατά την παραμονή σας στη Χαλκιδική και σχετικά με τα ευρήματα που βρήκατε, συνεργαστήκατε με ξένους επιστήμονες;

Με πάρα πολλούς διεθνώς, από Αμερική μέχρι Ιαπωνία και από τη Ρωσία μέχρι τη Ν. Αφρική.

7. Οι σημαντικότεροι από αυτούς συμφώνησαν μαζί σας;

Οι σημαντικότεροι από αυτούς δεν ήταν άλλοι από τους αρχαιομέτρες της Ιαπωνίας. Μου έδωσαν τα καλύτερα αποτελέσματα που ταυτίζονταν με τα δικά μου συμπεράσματα της στρωματολογίας και των βιολογικό-εδαφικών ερευνών.

8. Υπάρχουν έργα σήμερα σε εξέλιξη μέσα στο σπήλαιο;

Βεβαίως υπάρχουν και ανεδαφικά και στρωματολογικά. Και όχι μόνο εντός του σπηλαίου αλλά και εκτός.

9. Με δικά σας έξοδα γίνονται οι έρευνες;

Ναι.

10. Περιμένετε να εξάγετε ακόμη κάποιο σημαντικό συμπέρασμα;

Επειδή χωρίς να το ξέρω, χωρίς να το θέλω, βρέθηκε σ’ ένα χώρο που είχε αποφασιστική σημασία για την καταγωγή του ανθρώπου (σ.σ μιλάει για το περιβόητο κρανίο). Περιμένω περισσότερες ακόμη αποδείξεις. Έχουμε κάπου 10 άτομα (απολιθώματα) που αποδεικνύουν την καταγωγή του ανθρώπου από την Μακεδονία και την Κρήτη.

Περιμένω να γίνουν «πλατιές» ανασκαφές, δηλαδή με τη βοήθεια κάποιου φορέα, για να βρω και τα υπόλοιπα ευρήματα, δηλαδή οστά ανθρώπου 13.000 εκατομμυρίων ειδών.

11. Το κρανίο του αρχανθρώπου των Πετραλώνων που ακριβώς βρίσκεται αυτή τη στιγμή;

Στη Θεσσαλονίκη.

12. Το έχει δει κανείς;

Εγώ το έχω δει πολλές φορές. Το έχω δει και το έχω μελετήσει. Οι καθηγητές της Θεσσαλονίκης, όπως ο κ. Κόκκορος και ο κ. Κανέλλης, μου έθεσαν ερωτήσεις για το πως θα συντηρηθεί. Αμέσως όταν είδα ότι το κρανίο είχε παραδοθεί στους καθηγητές από την κοινότητα που επισκέφτηκαν το σπήλαιο, οι οποίοι όμως δεν είχαν πρακτική γνώση, τους έστειλα ταχυδρομικώς τις πληροφορίες για το πώς να το συντηρήσουν και να μη βάλουν υδροχλωρικό οξύ, διότι θα το κατέστρεφαν. Και έτσι, με μηχανικό τρόπο ακολούθησαν τις πληροφορίες μου και δεν το κατέστρεψαν.

13. Υπάρχει κάποια κόντρα για το αν το κρανίο πρέπει να επιστραφεί στον τόπο στον οποίο βρέθηκε;

Βεβαίως! Εγώ το διεκδικώ διότι η συμφωνία της κοινότητας Πετραλώνων με το πανεπιστήμιο ήταν να επιστραφεί το κρανίο μόλις δημιουργήσουν μουσείο στο χώρο του σπηλαίου. Μουσείο που έφτιαξα εγώ με δικά μου έξοδα το 1978. Το 1982 βγήκε και δικαστική απόφαση που επέβαλλε στο πανεπιστήμιο να μεταφέρει το κρανίο στο μουσείο του σπηλαίου Πετραλώνων. Η απόφαση αυτή (και αφού όταν πήγαμε στο πανεπιστήμιο για να την εκτελέσουμε), δεν πραγματοποιήθηκε. Μας έδιωξαν με την κατηγορία ότι παραβιάζουμε το άσυλο! Και έτσι, (επειδή φοβόταν το πανεπιστημιακό πλέον κατεστημένο της Θεσσαλονίκης ότι θα ζητούσαμε το κρανίο για το μουσείο του ανθρωπολογικού που είχα χτίσει), αποφάσισε να διοργανώσει μαζί με τον Ε.Ο.Τ. την έξωση της ανθρωπολογικής εταιρίας από το χώρο της στη Χαλκιδική. Έτσι, με ξύλο και με βία μας πέταξαν έξω. Σε 11 ημέρες, δηλαδή από τις 18/8 που μας έδιωξαν έως τις 29/8 πέρασαν οι υπάλληλοι του Ε.Ο.Τ. τα ονόματα τους στις εφημερίδες της κυβέρνησης. Σε 11 ημέρες διορίστηκαν, δηλαδή οι γύρω βοσκοί, ως υπάλληλοι του δημοσίου. Δεν παραιτούμαι όμως και ανακαλώ τα όσα λένε. Έγινε αυτό επί εποχής ΠΑΣΟΚ και με τη συγκατάθεση του Α. Παπανδρέου.

14. Πιστεύετε ότι υπήρχε κάποια κόντρα του ΠΑΣΟΚ με εσάς και κάποια προστασία της Ν. Δ. προς εσάς;

Δεν υπήρχε η Ν.Δ. όταν ήρθα εγώ πίσω.

Η είσοδος του ανθρωπολογικού μουσείου που χτίστηκε με έξοδα της οικογένειας Πουλιανού.

15. Γιατί πιστεύετε ότι οι άνθρωποι του ΠΑΣΟΚ ενήργησαν έτσι εις βάρος σας; Από ότι ξέρω και η στάση του Βενιζέλου ήταν ανάλογη προς εσάς. Ισχύει;

Ο Βενιζέλος έχει κάνει 4 διοικητικές αποβολές κατά της ανθρωπολογικής εταιρίας Ελλάδος. Έτυχε να είναι αυτός υπουργός πολιτισμού.

16. Εσείς έχετε διαπιστώσει ότι υπάρχουν κάποια άλλα συμφέροντα;

Φυσικά και αυτό ο κ. Βενιζέλος το γνωρίζει. Επέμεινε μέχρι την παραμονή των εκλογών του Φεβρουαρίου του 2004 και έστειλε τη τελευταία διοικητική απόφαση με την οποία επεδίωκε να φύγουμε εμείς από τη μέση και να μην έχουμε πλέον καμία σχέση με το χώρο που θεμελιώσαμε.

17. Πέρα από την πολιτική, σας αντιμετωπίζει επικριτικά και η επιστημονική κοινότητα στην Ελλάδα. Και μάλιστα στην εκπομπή του κ. Χαρδαβέλλα (Οκτώβριος- Νοέμβριος 2005) διαφάνηκε πλέον ότι δεν υπάρχει κόντρα σε επιστημονικό επίπεδο αλλά σε προσωπικό με ορισμένους ακαδημαϊκούς. Φαίνεται να σας μισούν και ότι επιθυμούν να σπιλώσουν την προσωπικότητά σας. Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό;

Ευχαριστώ που το λες. Θα σου σύστηνα να γίνεις ψυχολόγος για να κάνεις ψυχολογικές αναλύσεις στην τακτική των αντιπάλων. Εγώ δεν έχω μαζί τους καμιά διαφορά. Ούτε χρήματα να μοιράσουμε, ούτε άλλου είδους διαφορές. Ο γιος μου και η σύζυγος μου μάλιστα έχουν φάει περισσότερο ξύλο από κάθε άλλο μέλος της ανθρωπολογικής εταιρίας. Στις 18 Αυγούστου 1983 η μανία τους ήταν πολύ μεγάλη εναντίον της οικογένειας μου.

18. Μου κάνει εντύπωση αυτός ο πόλεμος με την Ελληνική επιστημονική κοινότητα.

Δεν έχουμε την επιστημονική κοινότητα. Οι άνθρωποι είναι πρώτα- πρώτα ανίδεοι από ανθρωπολογία. Δεν υπάρχει ανθρωπολογία στην Ελλάδα. Έχω τα γράμματα του Κόκκορου και του Κανέλλη που με ρωτάνε πώς να καθαρίσουν το κρανίο καλύτερα, με υδροχλωρικό οξύ ή αλλιώς; Και εγώ τους έστειλα γράμμα από τη Μόσχα πώς να γίνει σωστά ο καθαρισμός. Αρχικά, αυτοί οι άνθρωποι με υποδέχθηκαν θερμά.

Ύστερα και αφ’ ότου γύρισα αναπτύχθηκε αυτό το μίσος. Είναι ανεξήγητος ο φθόνος και η ζήλεια που ένιωσαν για κάποιον που ήρθε από τη Μόσχα και τους έδειχνε πώς να γίνει μια ανασκαφή ή μια στρωματολογία. Ίσως πρώτη φορά να άκουγαν στη ζωή τους για αυτά..

19. Τι έγινε επί χούντας;

Επί χούντας συνελήφθηκα και ήμουν εξορία στην Πάρο και στη Λέρο. Αρχικά έμεινα στη φυλακή αρκετούς μήνες. Αναγκάζομαι για πρώτη φορά να το πω επισήμως. Η γυναίκα μου έφαγε τόσο ξύλο όταν ήταν έγκυος και έτσι χάσαμε το παιδί μας. Τι άλλο να σας πω;

Κτίρια που έχουν ανεγερθεί με έσοδα της ανθρωπολογικής εταιρίας για να στεγάσουν τις ανάγκες της. Θα ενδιαφερθούν άραγε οι υπεύθυνοι της πολιτείας, δίνοντας σάρκα και οστά στα οράματα του ‘Αρη Πουλιανού;

20. Μάλιστα.. ‘Αλλο κεφάλαιο τώρα: θεωρία ινδοευρωπαίων και ανθρωποκεντρισμού. Υπάρχουν ιατρικές, αρχαιολογικές και γλωσσολογικές ανακαλύψεις που να πιστοποιούν την ύπαρξη της ινδοευρωπαϊκής φυλής;

Δεν υπάρχουν ανθρωπολογικά δεδομένα. Υπάρχει όμως κάτι στη 4η χιλιετηρίδα προ Χριστού. Διαπιστώθηκε μετακίνηση φύλων ειδικά στην ανατολική Ευρώπη. Δηλαδή, υπάρχει μια κινητικότητα ανθρώπινων πληθυσμών που διαφοροποιούν κάποιες καταστάσεις όχι όμως τόσο ριζικά, ώστε να λέμε ότι είναι σωστή η άποψη του Γερμανού Κρέτσμερ: ότι όλοι οι Έλληνες κατέβηκαν από την περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας και μας έμαθαν ελληνικά. Ένα τέτοιο γεγονός δεν βεβαιώνεται σήμερα από την αρχαιολογία, την γλωσσολογία ή κάποια άλλη επιστήμη.

Υπάρχει βέβαια μια σχετική ομοιότητα των γλωσσών των ευρωπαϊκών λαών και των ινδικών. Διαπιστώνεται δηλαδή η επιμειξία η φυλετική και φυσικά η μεταφορά ορισμένων λέξεων κοινής καταγωγής. Η ομοιογένεια όμως δεν έχει διαπιστωθεί. Διότι και ο Σουηδός είναι ινδοευρωπαίος και ο Ινδός που είναι αρκετά μελαμψός της νοτιοανατολικής Ασίας. Παρ’ όλα αυτά δεν έχουν καμία απολύτως σχέση μεταξύ τους. Γι’ αυτό είναι ένα επιχείρημα που δεν στέκει. Όσοι πήγαν στον Βορρά έγιναν ξανθοί λόγω κλιματολογικών συνθηκών και όσοι πήγαν στο νότο(π.χ. Αφρική) έγιναν πιο μελαμψοί.

Έτσι, ερχόμαστε στην κεντρική θεωρία που ξεκινά βασικά από τους βιολόγους, οι οποίοι θεωρούν ότι εφόσον σήμερα υπάρχουν ανώτεροι πρωτεύοντες μόνο στην Αφρική και φυσικά έχουμε συγγένεια με τους ανώτερους πρωτεύοντες, άρα έτσι ξεκίνησε η ανθρωποκεντρική θεωρία. Στην Ελλάδα έχουμε πάνω από 50 ειδών πριμάτων που κατοικούν στα δάση της Χαλκιδικής, της Κρήτης, κλπ.

21. Δεν υπήρχε όμως εξέλιξη;

Εξέλιξη υπήρχε.

22. Ανάλογη σαν και αυτή της Αφρικής ή όχι;

Είναι νεότεροι και αυτοί της Αφρικής και των Ινδιών. Έχουμε μετανάστευση των πριμάτων σε νεότερες ζώνες. Φέρνουμε για παράδειγμα τη Λούσυ.

23. Αυτός που ανακαλύφτηκε στο σπήλαιο είναι 750 χιλιάδων ετών;

780 χιλιάδων περίπου, δηλαδή 800 χιλιάδων ετών στο ενδέκατο στρώμα. Έχουμε ένα δύο δόντια, στάχτη και κόκαλα. Πέρα των 80 ανθρώπινων οστών, θα βρεθούνε και άλλα.

Από την είσοδο του σπηλαίου του Αρχανθρώπου: «Η μελέτη του παρελθόντος χρειάζεται για να πορευτούμε στο μέλλον».

24. Θα ήθελα να μου πείτε πως οραματίζεστε το μέλλον της ανθρωπολογικής εταιρίας στην Ελλάδα;

Θαυμάσιο και ελπιδοφόρο. Είδατε τα νέα κτήρια;(σ.σ αργότερα ο κ. Πουλιανός μας ξενάγησε σε όλα τα κτήρια της Ανθρωπολογικής)

25. Τέλος, θα ήθελα να μας δώσετε ένα μήνυμα για όλους τους επισκέπτες της ιστοσελίδας μας.

Να έρθουν εδώ πέρα και να πειστούν και για την προέλευση και για την αρχαιότητα του ανθρώπου του σπηλαίου των Πετραλώνων και για τη βιολογική εξέλιξη τους είδους μας.

Ευχαριστούμε πολύ!

[Σημείωση:]

Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τη φίλη Κικίρη Μαρία για την απομαγνητοφώνηση της συνέντευξης.